्रव्यातीत ध्वनी (Ultrasonic sound) : 20000Hz पेक्षा अधिक वारंवारितेचे ध्वनी.- 5 वर्षाखालील लहान मुले, काही प्राणी व किटक 25000Hz पर्यंतचा ध्वनी ऐकू शकतात.श्रव्यातीत ध्वनीचे उपयोग :- एका जहाजावरून दुसऱ्या जहाजावर संपर्क साधणे.- प्लॅस्टिकचे पृष्ठभाग एकत्र जोडणे.- दुधासारखे द्रव अधिक काळ टिकवण्यासाठी जीवाणूंचा मारा करण्याकरिता वापर- सोनोग्राफी तंत्रज्ञान, हृदयाच्या ठोक्याचा अभ्यास करणारे तंत्रज्ञान- कारखान्यामध्ये यंत्राच्या स्वच्छतेसाठी- धातूच्या ठोकळ्यातील तडे व भेगा शोधण्यासाठी

हृदयाची वहन संस्था:- हृदय स्नायूमय अवयव असून हृदयस्पंदनाची निर्मिती सुधारित कार्डियाक स्नायूपासून होते त्यास सायनो ॲट्रिअल नोड (SA node) असे म्हणतात.- हे स्नायू उजव्या अलिंदाच्या भित्तीकामध्ये सुपेरिअर व्हेना कॅव्हा जवळ असतात.- SA node लाच पेसमेकर असेही म्हणतात, कारण यांच्यामुळे आकुंचन लहरी तयार होतात. त्यांनाच कार्डियाक इम्पल्स असेही म्हणतात. - SA node ने निर्माण केलेले कार्डियाक इम्पल्स कार्डियाक स्नायू तंतूमार्फत दोन्ही अलिंदाकडे पाठविले जातात व त्यामुळे त्यांचे आकुंचन घडून येते. - यालाच अलिंदी आकुंचन (Atrial Systole) असे म्हणतात. - उजव्या अलिंदाच्या भित्तीकांमध्ये करोनरी सायनस जवळ AV node असतो. SV node मुळे निर्माण झालेल्या आकुंचन लहरी AV node पर्यंत पोहोचतात. - AV node मधून बंडल ऑफ हिज नावाच्या चेतापेशी बाहेर पडतात.- बंडल ऑफ हिज आणि पुरकिंजे फायबर्स AV node कडून आकुंचन लहरींचे वहन निलयातील मायोकार्डीयमकडे करतात व त्यामुळे जे आंकुचन घडून येते यास निलयी आकुंचन (Ventricular Systole) असे म्हणतात.

हवा (1.0003)बर्फ (1.31)पाणी (1.33)अल्कोहोल (1.36) क्राऊन काच (1.52) हिरा (2.42)

हरित स्थूल राष्ट्रीय उत्पादन: - आर्थिक वृद्धी बरोबरच पर्यावरणाची हानी सुद्धा घडून येते अशी हानी घडून येऊ न देता शक्य असलेले जीडीपी म्हणजे हरित जीडीपी होय असे म्हणता येईल. यावरून हरित जीडीपीचे संकल्पनात्मक सूत्र पुढीलपैकी सांगता येईल.हरित जीडीपी = पारंपारिक जीडीपी - पर्यावरणीय हानीचे मूल्य- जगात हरित जीडीपी मोजण्याची सर्वमान्य पद्धत शोधून काढणे आत्तापर्यंत शक्य झालेले नाही. चीनने 2006 साली 2004 या वर्षाचे हरित जीडीपीचे आकडे प्रकाशित केले होते. मात्र 2007 पासून त्यांनी या पद्धतीचा त्याग केला.- भारतात सर पार्थ दास गुप्ता यांच्या अध्यक्षतेखाली एक समिती स्थापन करण्यात आली होती. या समितीने एप्रिल 2013 मध्ये "ग्रीन नॅशनल अकाउंट इन इंडिया: फ्रेमवर्क" या नावाने आपला अहवाल सादर केला त्यात त्यांनी हरित जीडीपी मोजण्याबद्दल काही शिफारसी केल्या आहेत.

स्वातंत्र्यापूर्वी महाराष्ट्रात भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसची एकूण आठ अधिवेशने पार पडली.त्यातील पाच मुंबई, एक पुणे व दोन नागपूर येथे पार पडली.अ) मुंबई1889 - सर विलियम वेडरबर्न1904 - सर हेन्री कॉटन1915 - एस. पी. सिन्हा1918 - बॅ. सईद हसन इमाम1934 - डॉ. राजेंद्र प्रसाद ब) पुणे1895 - सुरेंद्रनाथ बॅनर्जीक) नागपूर1891 - पी. आनंद चार्लू1920 - सी. राघवाचारी

स्वतःचे गाव आणि आपल्या सासुरवाडीचे गाव सोडून खासदारास इतर कोणतेही गाव दत्तक घेता येतेलोकसभेच्या खासदारास आपल्या मतदारसंघातील कोणतेही गाव दत्तक घेता येतेराज्यसभेच्या खासदारास राज्यातील कोणतेही गाव दत्तक घेता येतेनामनिर्देशित सदस्याला देशातील कोणतेही गाव दत्तक घेता येते

स्माईल योजना :- भिकारी व तृतीयपंथियांचे पुर्नवसन करण्यासाठी सामाजिक न्याय व सक्षमीकरण मंत्रालयामार्फत- SMILE - Support for Marginalized Individuals for Livelihood and Enterprise.

स्थूल पोषणद्रव्ये (Macronutrient)- वनस्पतींना काही मूलद्रव्ये हे जास्त प्रमाणात लागतात. त्यांना Macro elements म्हणतात.- 9 आहेत.- उदा. कॅल्शियम (Ca), फॉस्फरस (P), मॅग्नेशिअम (Mg), कार्बन (C), सल्फर (S), पोटॅशियम (K), हायड्रोजन (H), ऑक्सिजन (O), नायट्रोजन (N)- कृषीपिकांचा संदर्भ घेता N, P, K यांना critical elements म्हणतात.सूक्ष्म पोषणद्रव्ये (Micronutrients)- ही पोषणद्रव्ये कमी प्रमाणात लागतात.- उदा. क्लोरीन (Cl), लोह (Fe), झिंक (Zn), कॉपर (Cu), मॅगनीज (Mn), बोरॉन (B), मॉलिब्डिनम (Mo)

स्त्रोत : सोव्हियत रशिया- मूळ घटनेत मूलभूत कर्तव्यांचा समावेश नव्हता.- स्वर्णसिंग समितीच्या शिफारसीनुसार 42वी घटनादुरुस्ती, 1976 अन्वये दहा कर्तव्यांचा समावेश करण्यात आला.- यासाठी घटनेमध्ये नवीन भाग 4A समाविष्ट करण्यात आला आणि या भागात कलम 51A टाकण्यात आले व 10 कर्तव्यांची (a ते j) यादी समाविष्ट करण्यात आली.- 86वा घटनादुरुस्ती कायदा 2002 अन्वये अकरावे कर्तव्य समाविष्ट करण्यात आले.- अमेरिका, फ्रान्स, कॅनडा, जर्मनी, ऑस्ट्रेलिया या देशांच्या राज्यघटनेत यांचा समावेश नाही.- जपानच्या राज्यघटनेमध्ये नागरिकांच्या कर्तव्यांची सूची देण्यात आली आहे.- समाजवादी देशात मूलभूत हक्क व मूलभूत कर्तव्ये यांना समान महत्त्व दिले आहे.

स्त्रीयुग्मक (gamate) तयार होण्याच्या प्रक्रियेला Oogenesis असे म्हणतात.IMAGE

स्टॉकहोम + 50 परिषद:आयोजन: 2 ते 3 जून 2022 (केनिया सरकारच्या पाठींब्याने स्वीडनद्वारा)परिषदेची थीम: 'सर्वांच्या समृद्धीसाठी एक निरोगी ग्रह- आपली जबाबदारी, आपली संधी'1972 च्या संयुक्त राष्ट्रांच्या मानवी पर्यावरण परिषदेच्या 50व्या वर्धापन दिनाचा उत्सव.स्टॉकहोम मध्ये आंतरराष्ट्रीय हवामान आणि पर्यावरण सप्ताह 30 मे ते 5 जून साजरा करण्यात आला.

स्टॅच्यू ऑफ पीस :- स्वामी रामानुजाचार्य यांचा पुतळा ठिकाण जम्मू काश्मिर

सौर-आधारित इलेक्ट्रिक वाहन चार्जिंग स्टेशनच्या नेटवर्कसह, दिल्ली-चंदीगड महामार्ग हा देशातील पहिला ईव्ही-अनुकूल महामार्ग बनला आहे.  जड उद्योग मंत्रालयाच्या FAME-1 (फास्टर अॅडॉप्शन अँड मॅन्युफॅक्चरिंग ऑफ (हायब्रीड) आणि इलेक्ट्रिक व्हेइकल्स) योजनेअंतर्गत भारत हेवी इलेक्ट्रिकल्स लिमिटेड (BHEL) द्वारे जागो जागी चारर्जिँग स्टेशन उभारण्यात आले.

सोनार (SONAR) मध्ये  Ultrasonic तरंगाचा वापर केला जातो.- याचा उपयोग पाण्याखालील वस्तूंचे अंतर, दिशा आणि वेग काढण्यासाठी होतो.

सुशासन निर्देशांक, 2021- 25 डिसेंबर 2021 या सुशासन दिनानिमित्त जाहीर- द्विवार्षिक निर्देशांक- कार्मिक, सार्वजनिक तक्रार आणि निवृत्ती वेतन मंत्रालयाच्या प्रशासकीय सुधारणा आणि सार्वजनिक तक्रार विभागाकडून तयार.- हा निर्देशांक 10 क्षेत्रे आणि 58 निर्देशांकावर आधारित आहे.राज्यांची स्थिती - अव्वल राज्ये1) गुजरात2) महाराष्ट्र3) गोवाअव्वल केंद्रशासित प्रदेश -1) दिल्ली 2) पुद्‌दुचेरी

सुरेश - महेश - प्रशांत - संजय - दीपक - सुनिल - अनिल

सुरुवातीचे मिश्रण = दूध ः पाणी 8 ः 3 16 लिटर ः 6 लिटर26 लिटर पाणी ओतल्यास = 16 ः 32 लिटरदुधाचे प्रमाण ः 16 लिटर

सुबोध पत्रिका- 4 मे 1873 मध् सुरू करण्यात आले.- "सत्यमेव जयते" या पत्राचे ब्रीदवाक्य होते.- धर्मकारण व राजकारण हे मुख्य विषय होते.- मराठी, इंग्रजी आणि काहीकाळ गुजराथी भाषेत प्रकाशन करण्यात आले.- प्रार्थना समाजाचे मुखपत्र म्हणूनही ओळखले जाते.

सिमेंट उद्योग - रत्नागिरी व चंद्रपूरकाच उद्योग - ओगलेवाडी - कंदिलासाठीतळेगाव, मुंबई, चंद्रपूर, नागपूर- थळवाय शेत - खत कारखाना आहे.सूत कारखाना - इचलकरंजी

साहित्य अकादमी पुरस्कार 2021- साहित्य अकादमीने डिसेंबर 2021 मध्ये 20 भाषांमध्ये 2021 चे साहित्य अकादमी पुरस्कार जाहीर केले.- कोल्हापूरचे लेखक किरण गुरव यांना त्यांच्या 'बाळूच्या अवस्थांतराची डायरी' या लघुकथा संग्रहासाठी मराठी भाषेसाठीचा साहित्य अकादमी पुरस्कार जाहीर झाला.साहित्य अकादमीचे युवा साहित्यिक पुरस्कार 2021 - प्रणव सखदेव यांना 'काळेकरडे स्ट्रोक्स' या कादंबरीसाठी जाहीरसाहित्य अकादमीचे बाल साहित्य पुरस्कार 2021- संजय वाघ यांना 'जोकर बनला किंगमेकर' कादंबरीसाठी जाहीर

सार्वत्रिक निवडणुकीनंतर 45 दिवसांच्या आत ग्रामविकास समित्या स्थापन केल्या जातात.

सार्वजनिक सभा - 1870- औंधचे संस्थानिक भगवंतराव पंतप्रतिनिधी यांच्या अध्यक्षतेखाली- सचिव - सार्वजनिक काका उर्फ ग. वा. जोशी- या सभेवर न्या. रानडे वचर्स्व होते. या सभेमार्फत अने समाजउपयोगी कामे केली.1877-78 दुष्काळात शेतकऱ्यांना मदत तसेच शेतकऱ्यांची आर्थिक पाहणी.- 1896 मध्ये या सभेवर लोकमान्य टिळकांनी वर्चस्व मिळवले तेव्हा न्या. रानडेंनी डेक्कन सभेची स्थापना केली.

सार्वजनिक उपक्रम समिती :- स्थापना : कृष्ण मेनन समितीच्या शिफारसीनुसार 1964 मध्ये.- सुरुवातीला यात 15 सदस्य (लोकसभेतील 10 सदस्य व राज्यसभेतील 5 सदस्य)- 1974 मध्ये सदस्यसंख्या 22 (लोकसभेतील 15 सदस्य व राज्यसभेतील 7 सदस्य)- सदस्यांचा कार्यकाळ : 1 वर्ष- समितीमध्ये मंत्री निवडला जाऊ शकत नाही.- समितीतील लोकसभेच्या सदस्यांपैकी एकाला सभापती समितीच्या अध्यक्षपदी नियुक्त करतो.- समितीच्या शिफारसी सल्ला स्वरूपाच्या असतात व मंत्रालयांवर बंधनकारक नसतात.

सारदा मेनन- भारतातील पहिल्या महिला मानसोपचारतज्ज्ञ सारदा मेनन यांचे वयाच्या 98व्या वर्षी डिसेंबर 2021 मध्ये निधन झाले.- त्या 'इन्स्टिट्यूट ऑफ मेंटल हेल्थ' च्या सर्वाधिक काळ प्रमुख होत्या.- त्यांनी सह-मनोचिकित्सक आर. थारा यांच्या समवेत 1984 मध्ये 'स्किझोफ्रेनिया रिसर्च फाऊंडेशन' (SCARF) इंडिया' ची स्थापना केली होती.- पुरस्कार : पद्मभूषण (1992)

सायट्रिक चक्र/ ट्रायकार्बोक्झिलिक चक्र / क्रेब चक्र :- 1937 मध्ये हेन्झ क्रेब्ज यांनी शोधली.- यासाठी 1953 चा नोबेल पुरस्कारIMAGE

सापेक्ष दारिद्र्य: देशातील उच्चतम 5 किंवा 10% लोकसंख्येची संपत्ती, उत्पन्न किंवा उपभोगाच्या तुलनेत देशातील न्यूनतम पाच किंवा दहा टक्के लोकसंख्येच्या संपत्ती उत्पन्न किंवा उपभोगाचे मोजमाप केल्यास त्यास सापेक्ष दारिद्र्य असे म्हणतात. सापेक्ष दारिद्र्यामार्फत देशातील संपत्ती उत्पन्न किंवा उपभोगाच्या वितरणातील विषमतेचे चित्र स्पष्ट होते.म्हणूनच सापेक्ष दारिद्र्याचे पूर्ण निर्मूलन करता येणे शक्य नसते. निरपेक्ष दारिद्र्याचे पूर्ण निर्मूलन करता येणे शक्य असते.

सातारा : 988नंदुरबार : 978सांगली : 966कोल्हापूर : 957

सातारा - ठोसेघर, लिंगमाळा, चांदोलीरत्नागिरी - सावतखडा, मार्लेश्वरबीड - सौताडा, कपिलधारागोंदिया - दरकेसा

सागर देशपांडे यांनी बाबासाहेब पुरंदरे यांच्यावर बेल भंडारा हे पुस्तक लिहले आहे.

संस्था मुख्यालय1) भारतीय विज्ञान व शैक्षणिक संशोधन संस्था पुणे2) central water and power research center पुणे3) इंडियन इन्सिटीट्युट ऑफ ट्रॉपीकल मेट्रोलॉजी पुणे4) नॅशनल एड्‌स रिसर्च इन्स्टिट्युट पुणे5) टाटा इन्स्टिट्युट ऑफ फंडामेंटल रिसर्च मुंबई

संसद आणि विधानसभा अशा दोन्ही ठिकाणी निवडून आल्यास आणि चौदा दिवसात न कळवल्यास संसदेतील जागा रिक्त होते.

संविधान निर्मितीसाठी समिती - अध्यक्ष1) योग्यता समिती - अल्लादी कृष्णस्वामी अय्यर2) ऑर्डर ऑफ बिजनेस - के. एम मुन्शी3) संघराज्य अधिकारी समिती - जवाहरलाल नेहरू4) संघराज्य घटना समिती - जवाहरलाल नेहरू5) प्रांतिक घटना समिती - वल्लभभाई पटेल6) मूलभूत हक्क व अल्पसंख्यांक वरील समिती - वल्लभभाई पटेल7) मसुदा समिती - डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर

सर्वाधिक वनाच्छादित क्षेत्र - गडचिरोली >रत्नागिरी >चंद्रपुर

सर्वाधिक लिंग गुणोत्तररत्नागिरी : 1122सिंधुदुर्ग : 1036गोंदिया : 999सातारा : 988सर्वात कमी लिंग गुणोत्तर मुंबई शहर : 832 मुंबई उपनगर :860ठाणे:886

सर्वाधिक आदिवासी लोकसंख्या असलेले जिल्हे - नाशिक, ठाणे, नंदुरबार, धुळेसर्वाधिक आदिवासींचे प्रमाण असलेले जिल्हे - नंदुरबार, गडचिरोली, धुळे- महाराष्ट्रात असणाऱ्या एकूण लोकसंख्येपैकी 9.4% लोकसंख्या अनुसूचित लोकसंख्या

सर्वात लहान R आहे.1. (P=T) , (T>R ) , (T is either equal to or greater than S )2. ( S > R) , ( P > S )Final sequence is P = T > S > R.

सर्वात प्रदूषित देश:1.बांगलादेश 2. चाड3. पाकिस्तान 4. ताजिकिस्तान5. भारतसर्वात प्रदूषित राजधानी :1. दिल्ली2. ढाका3.. एन जामेना सर्वात प्रदूषित शहरे : 1. भिवाडी (राजस्थान)2. गाझियाबाद (उत्तर प्रदेश)3. होतान (चीन)4. दिल्ली5. जौनपुर (उत्तर प्रदेश)

सर्व त्यांच्या गुणधर्मानुसार व रनचेनुसार वेगवेगळ्या श्रेणींमध्ये वर्गीकरण केले जाते यालाचTaxonomic Categaries असे म्हणतात.- Taxonomic ही संज्ञा डी कन्डोले या शास्त्रज्ञाने दिली.- गण (Order) व वर्ग (Class) ह्या संज्ञा कार्ल लिनियस ने दिल्या.

सर सय्यद अहमद खान हे बायबल वर भाष्य लिहिणारे पहिले मुस्लिम होते1857 च्या उठावाबद्दल 'असबब-ए- बगावत- हिंद' हे पुस्तक त्यांनी लिहिलेउठावाला ते 'हराम लादगी' म्हणत1875 ला त्यांनी मोहम्मद अँग्लो ओरिएंटल स्कूल ची स्थापना केली1920 ला त्याचे रूपांतर अलीगड मुस्लिम विद्यापीठात झाले

संयुक्त राष्ट्र मानवाधिकार परिषद स्थापना : 15 मार्च 2006 - या परिषदेत 47 सदस्य असतात, ते संयुक्त राष्ट्रांच्या आमसभेद्वारे निवडून दिले जातात.- परिषदेचे सदस्य तीन वर्षांच्या कालावधीसाठी निवडले जातात आणि सलग दोन कार्य काळानंतर लगेच तिसऱ्या कार्य काळासाठी निवडून येण्यास अपात्र असतात.

संयुक्त महाराष्ट्राचा लढा व स्त्रियांचा सहभाग: - या आंदोलनासाठी स्त्रियांनी स्वतंत्रपणे काही परिषद आयोजित केल्या होत्या.- महाराष्ट्र प्रांतिक हिंदू महिला सभेच्या अध्यक्षा सुन्दराताई भोपटकर यांनी एक पत्रक काढून राज्य पुनर्रचना आयोग या विरोधात आवाज उठवला होता.- मुंबईत सुमतीबाई गोरे यांच्या अध्यक्षतेखाली संयुक्त महाराष्ट्रवादी महिला परिषद भरवली होती त्या परिषदेला शैला पेंडसे, कमला गोरे, तारा रेड्डी,अहिल्या रांगणेकर, चारुशीला गुप्ते, इंदू साक्रीकर, कमला पाध्ये अशा राजकीय जीवनात अग्रेसर असणाऱ्या स्त्रिया सामील होत्या.- 18 डिसेंबर 1958 रोजी स्त्रीयांनी संयुक्त महाराष्ट्राच्या मागणीसाठी संसद भवनासमोर सत्याग्रह केला.- विमलताई बागल यांनी कोल्हापूर जिल्ह्यात 300 स्त्रियांसह निपाणी व बेळगाव येथे सत्याग्रह केला.

संयुक्त महाराष्ट्र समिती:स्थापना : बेळगाव साहित्य संमेलनातच 12 मे 1946 रोजीसदस्य : केशवराव जेधे, गजानन त्र्यंबक माडखोलकर, द. वा. पोतदार, शंकरराव देव, श्री. शंकर नवरेउद्देश:1) भाषावार प्रांत रचनेच्या तत्त्वानुसार महाराष्ट्र राज्यात अजून समाविष्ट न झालेला मराठी भाषिकांचा सलग प्रदेश राज्यास जोडणे.2) लोकसत्ताक समाजवादी महाराष्ट्र स्थापन करणे.3) सामाजिक, राजकीय व आर्थिक समता स्थापन करून महाराष्ट्राची सहकारी तत्त्वावर उभारणी करणे.4) समितीने पुरस्कृत केलेला कार्यक्रम राबविणे.समितीच्या सर्व उद्देशांची चर्चा लालजी पेंडसे यांच्या ‘महाराष्ट्राचे महामंथन' या पुस्तकात केलेली आहे.स्थापनेनंतर संयुक्त महाराष्ट्र समितीची पहिली सभा पुणे येथे भरली व दोन महिन्यात परिषद बोलविण्यात येईल, असा निर्णय घेण्यात आला.

समस्थानिके (Isotopes) : having same atomic number (z) but different atomic mass No. (A)- वरील सर्व हायड्रोजनचे समस्थानिके आहेत.

समर्थ मोहिमउद्देश : ग्रामीण आणि उपशहरी भागातील महिलांना कौशल्य विकास व बाजार विकास सहाय्य प्रदान करणे.

समजा वर्गातील विद्यार्थ्यांची संख्या (गुरुजींना धरून) = Xप्रत्येकाला मिळालेल्या आंब्यांची संख्या = X × 20/100=x/5X × X/5 = 605X2 = 3025X = 55यातील एक गुरुजी असल्यामुळे विद्यार्थ्यांची एकूण संख्या 54 असेल.

समजा त्याने सर्व वेगवेगळ्या रंगांचे 5 चेंडू घेतले तर जेव्हा त्याने सहावा चेंडू उचलला, तेव्हा तो आधी काढलेल्या बॉलच्या रंगाशी जुळला पाहिजे. त्यामुळे त्याला 6 चेंडू घेणे आवश्यक आहे

सपाट आरशामध्ये तयार होणाऱ्या प्रतिमा:- प्रतिमा आभासी आणि सुलट असते. तसेच प्रतिमेचा आकार वस्तूच्या आकारा इतकाच असतो.- सपाट आरशामध्ये वस्तूची संपूर्ण प्रतिमा तयार होण्यासाठी आरशाची उंची वस्तूच्या उंचीपेक्षा अधिक असणे आवश्यक असते.- जेव्हा दोन सपाट आरशे परस्परांना काटकोनात ठेवलेले असतात, तेव्हा त्या दोन्ही आरशात वस्तूच्या एकूण तीन प्रतिमा तयार होतात.- जेव्हा दोन आरशे परस्परांना समांतर ठेवले जातात, तेव्हा त्या दोन्ही आरशात वस्तूच्या अनंत प्रतिमा तयार होतात.- एकूण प्रतिमांची संख्या= (360/दोन आरशातील कोनाचे माप) - 1

सत्सार भाग 1 व 2 या मधून स्त्रियांच्या दर्जाविषयी आपले विचार व्यक्त केले. सर्व प्राण्यात माणूस श्रेष्ठ तर माणसात स्त्री श्रेष्ठ अशी धारणा महात्मा फुले यांची होती.

सचिन> अभिजीत >समीर >अक्षय

संघ लोकसेवा आयोग - राज्यघटनेच्या भाग 14 मधील कलम 315 ते 323 मध्ये संघ लोकसेवा आयोगाची रचना, सदस्यांची नियुक्ती व पदच्युती याबाबत तरतूद आहे. - यामध्ये भारताच्या राष्ट्रपतीने नियुक्त केलेले अध्यक्ष व इतर सदस्य असतात. सदस्यसंख्या घटनेत सांगितलेली नाही ती बाब राष्ट्रपतीच्या विवेकाधिकारावर सोडली आहे. - साधारणपणे आयोगामध्ये अध्यक्षासह 9 ते 11 सदस्य असतात. - आयोगाचे अध्यक्ष व सदस्यांच्या सेवाशर्ती ठरविण्याचे अधिकार राष्ट्रपतीला आहेत. - आयोगाचे अध्यक्ष आणि सदस्य यांचा कार्यकाल 6 वर्षे किंवा वयाची 65 वर्षे पूर्ण यापैकी जे अगोदर होईल तो असतो. - ते आपला राजीनामा राष्ट्रपतीकडे पाठवू शकतात. - राष्ट्रपती अध्यक्षाला किंवा सदस्याला गैरवर्तनाच्या कारणावरून पदच्युत करू शकतात. संबंधित चौकशीसाठी राष्ट्रपती सर्वोच्च न्यायालयाला कळवितात. चौकशीअंती सर्वोच्च न्यायालयाला कारणे योग्य आढळली आणि तसा सल्ला दिला तर राष्ट्रपती अध्यक्षाला किंवा सदस्याला पदच्युत करतात. या बाबतीत सर्वोच्च न्यायालयाने दिलेला सल्ला राज्यघटनेनुसार राष्ट्रपतींवर बंधनकारक असतो.

संघ प्लॅटिहेलमींथिस (Platyhelminthis)- यांचे शरीर रीबीनप्रमाणे चपटे, त्रिस्तरी (3 layer) आणि द्विपार्श्व सममित (Bilaterally symmetrical) असते.- पोशिंद्याला (Host) चिटकून राहण्यासाठी अधरचूषक (hooks) आणि अन्नद्रव्ये शोषून घेण्यासाठी मुखचूषक (sucker) असतात.- बहुतेक प्राणी अंत:परजीवी (Parasitic) तर काही स्वतंत्र राहतात.- यांच्यात रक्ताभिसरणसंस्था नसते तर मेंदू असतो.- उदा. प्लॅनेरिया, टेपवर्म, लिव्हर फ्ल्यूक, टीनीया सोलियम इ.

संघ निमॅटहेल्मिंथिस (Nelmanthelminthes)- यांचे शरीर गोलाकार दोऱ्यासारखे असून रचना कृमीसारखा असते. म्हणून यांना गोलकृमी (Round Worm) म्हणतात.वैशिष्ट्ये - अंतःपरजीवी प्राणी- शरीर - त्रिस्तरीय, द्वीपार्श्व सममित, लांबट धाग्याप्रमाणे- हे प्राणी एकलिंगी (नर व मादी स्वतंत्र) असून यांचे प्रजनन लैंगिक पद्धतीने होते. - यांच्यामुळे मानवामध्ये विविध रोग होतात.- उदा. ॲस्कॅरिस (गोलकृमी), पीनवर्म, फायलेरिया, ॲन्सिलोस्टोमा इ.

सक्सेना समितीची स्थापना ग्रामीण विकास मंत्रालयाद्वारे 2009 साली झाली

श्रेष्ठ योजना - जून 2022-केंद्रीय सामाजिक न्याय व सबलीकरण मंत्रालय- अनुसूचित जातीतील विद्यार्थ्यांना उच्च दर्जाचे शिक्षण उपलब्ध करून देणे.

शाहूमहाराजांनी ब्राह्मेतर चळवळींच्या विविध वृत्तपत्रांना आर्थिक मदत केली.वृत्तपत्र - संपादक1) तरूण, तेज, कैवारी - दिनकरराव जवळकर2) विजयी मराठा - श्रीपतराव शिंदे3) हंटर - खंडेराव बागल4) जागरूक - वालचंद कोठारी5) ब्राम्हणेतर - व्यंकटराव गोडे6) राष्ट्रवीर - श्यामराव देसाई7) दिनमित्र - मुकुंदराव पाटील

शंभू महादेव डोंगररांगेच्या पश्चिमेस महाबळेश्वर व पाचगणी पठार आहे व दक्षिणेला खानापूर व जतचे पठार आहे. या रांगेमुळे भीमा व कृष्णा नद्यांची खोरी वेगळी होतात.

व्याज देयता चा महसुली खर्चात समावेश होतो.कर्ज, गुंतवणूक, पायाभूत सुविधा, भांडवली वस्तू खरेदीवर करत असणाऱ्या खर्चाला भांडवली खर्च म्हणतात.

वैश्विक बँक = बँक + विकास वित्त संस्था- 1997 मध्ये गठीत आर. एच. खान समितीने भारतात वैश्विक बँक ही संकल्पना रुजवली.- भारतातील वैश्विक बँका1) ICICI Bank2) IDBI Bank3) Bandhan Bank4) IDFC First Bank

वृत्तपत्रे संपादकमुंबई समाचार फरदुंजी मर्जबानहंटर, अखंड भारत खंडेराव बागलविजयी मराठा श्रीपतराव शिंदेतरुण मराठा, कैवारी, तेज दिनकरराव जवळकरदिनामित्र मुकुंदराव पाटीलजागृती भगवंतराव पाळेकरडेक्कन रयत अण्णासाहेब लठ्ठेप्रबोधन, लोकहितवादी केशव सीताराम ठाकरेजागरूक वालचंद कोठारी

विष्णु बुवा ब्रह्मचारी यांनी वेदोक्त धर्मप्रकाश सुखदायक राज्यप्ररणी निबंध सहजस्थितीचा निबंध इ. ग्रंथ लिहिले आहेत.

विषाणूशोध : रशियन शास्त्रज्ञ इव्हानोस्की (1892)विलगीकरण (isolation) - तंबाखूच्या मोझाइक रोगापासून स्फटिक स्वरूपात - स्टॅण्लीवनस्पतीजन्य विषाणू - न्यूक्लिक आम्ल म्हणून RNAप्राणीज विषाणू - DNA किंवा RNAविषाणूंपासून होणारे रोग :मानव वनस्पतीMumps, एड्‌स, पोलिओ तंबाखूवरील मोझाईकEBOLA केळ्यावरील बंचीटॉप

विवेक एक्सप्रेस :- दिब्रुगड ते कन्याकुमारी ही भारतातील सर्वात जास्त अंतर कापणारी गाडी- 4233 km- विवेक एक्स्प्रेस ही जगातील नवव्या क्रमांकाची लांब मार्ग आहे.- हिमसागर एक्स्प्रेस ही दुसऱ्या क्रमांकाची लांब अंतर पार करणारी

विभाजी उतीचे प्रकार1. प्ररोह विभाजी उती : खोडाच्या व मुळाच्या अग्रभागी असते.2. पार्श्वविभाजी उती : कष्ठ जनक सर (Cambium) असे ही म्हणतात. मुळाचा व खोडाचा घेरया उतीमुळे वाढतो.3. आंतरिय विभाजी उती : पानाच्या व फांद्याच्या तळाशी असतात.

विधानपरिषदेची संरचना:विधानपरिषदेतील सदस्यांची कमाल संख्या विधानसभेतील सदस्य संख्येच्या एक तृतीयांश असते व किमान संख्या 40 असते.निवडणूक पद्धत:1) विधानसभेकडून एक-तृतीयांश: 30 सदस्य2) स्थानिक स्वराज्य संस्थांकडून एक-तृतीयांश: 22 सदस्य3) पदवीधर मतदार संघाकडून एक-बारांश: 7 सदस्य4) शिक्षक मतदार संघाकडून एक-बारांश: 7 सदस्य5) राज्यपालाद्वारे नामनिर्देशित एक-षष्ठांश: 12 (साहित्य, विज्ञान, कला, सहकारी चळवळ आणि समाजसेवा या क्षेत्रातील विशेष ज्ञान किंवा प्रत्यक्ष अनुभव असलेले व्यक्ती)- राज्यपालाने केलेल्या नामनिर्देशनाच्या प्रामाणिकतेबाबत आणि औचित्याबाबत कोणत्याही परिस्थितीत न्यायालयात आव्हान देता येत नाही.

विधानपरिषदेची रचना व संबंधित तरतुदी (कलम 171)- घटनेने विधान परिषदेची किमान सदस्यसंख्या 40 तर कमाल सदस्यसंख्या विधानसभेच्या सदस्यसंख्येच्या 1/3 इतकी निश्चित केलेली आहे.- अशा रीतीने विधान परिषदेची सदस्यसंख्या विधानसभेच्या सदस्यसंख्येवर अवलंबून असते. राज्याच्या कारभारात प्रत्यक्षपणे निर्वाचित विधानसभेचे प्राबल्य राहावे यासाठी असे निश्चित करण्यात आलेले आहे.- विधान परिषदेची किमान व कमाल सदस्यसंख्या जरी घटनेने ठरविलेली असली तरी प्रत्यक्ष सदस्यसंख्या संबंधित संसदीय कायद्याद्वारेच निश्चित केली जाते.

विधान I - अंकित - गिरीजा - सारंगविधान II - अंकित - गिरीजा - सारंग - श्यामसर्वात लहान - शिरीषा

विद्युत विलेपन :- या पद्धतीमध्ये विद्युत अपघटनाद्वारे कमी अभिक्रियाशील धातूवर थर देण्यात येतो.- यात दागिने धनाग्र व सोने ऋणाग्र म्हणून वापरले जाते.उदा. चांदी विलेपित चमचे, सोने विलेपित दागिने इ.

विद्युत प्रवाह म्हणजे एकक किती वेळेमध्ये इलेक्ट्रिक चार्ज वाहतो. म्हणून,I= Q/T = 6 C /60 सेकंद =1/10= 0.1 A

विद्यापीठ अनुदान आयोगाच्या अध्यक्षपदी  प्रा. एम. जगदेश कुमार यांची नियुक्ती करण्यात आली आहे.- जवाहरलाल नेहरू विद्यापीठाच्या (जेएनयू) कुलगुरूपदी डॉ. शांतीश्री धुलीपुडी पंडित यांची नियुक्ती करण्यात आली आहे.

विजयालक्ष्मी पंडित : (1900-1990)- स्वातंत्र्यसेनानी- पंडित जवाहरलाल नेहरू यांच्या भगिणी- बॅ. रणजित सिताराम पंडित यांच्या पत्नी- युनोच्या पहिल्या महिला अध्यक्षा, भारतातील मंत्रिपद भुषविणाऱ्या पहिल्या महिला, महाराष्ट्राच्या राज्यपाल, भारताच्या राजपूत अशी विविधांगी ओळख.- सविनय कायदेभंग तसेच छोडो भारत आंदोलन काळात तुरुंगवासाची शिक्षा त्यांना झाली.- 1934 पासून राजकारणात सक्रिय. अलाहाबाद नगरपालिकेच्या सदस्या. तेव्हा तिथे शिक्षण सभापती पद सांभाळले.- 1940-42 या काळात अखिल भारतीय महिला संमेलनाचे अध्यक्षपद भूषविले.- So, I becan a Minister, Prison days व The Scope of Happiness ही पुस्तके त्यांनी लिहिली.- 1968 मध्ये लोकसभेचा राजीनामा देऊन राजकारणातून निवृत्ती घेतली.

वि. रा. शिंदे:- गंगाराम भाऊ मस्के यांच्या मदतीने फर्ग्युसन कॉलेजमध्ये 1893 साली प्रवेश.- त्यांचे मित्र विष्णुपंत देशपांडे यांच्या मदतीमुळे ते फर्स्ट इयरची परीक्षा देऊ शकले.- 1899 मध्ये एलएलबीच्या शिक्षणासाठी मुंबईला.- डॉक्टर भांडारकर यांच्या प्रयत्नामुळे ते 1901 ते 1903 या काळात शिक्षणासाठी इंग्लंडला गेले.- 1903 मध्ये ॲमस्टरडॅमला आंतरराष्ट्रीय उदार धर्म परिषद भरली, ज्यात शिंदे यांनी हिंदुस्थानातील उदार धर्म हा निबंध वाचला.- 1903 मध्ये सयाजीराव गायकवाड यांनी त्यांना दिवाणपद देऊ केले मात्र त्यांनी नाकारले.- 1912 ला पुण्यात फर्ग्युसन कॉलेज येथे अस्पृश्य व ब्राह्मण यांच्या एकत्र सहभोजनाचा कार्यक्रम - 18 ऑक्टोबर 1906 : डिप्रेस्ड क्लास मिशन सुरू - 1907 : निराश्रीत सेवा सदन- 1909 : अस्पृश्य मुलांसाठी वसतीगृह- 1911 : मुरळी प्रतिबंधक परिषद- 1917 : मुंबई येथे नारायण चंदावरकर यांच्या अध्यक्षतेखाली जाहीर सभा घेऊन बाबासाहेबांना मानपत्र द्यावे अशी मागणी - 1921 : वायकोम सत्याग्रह - 1928 : शेतकरी परिषद, पुणे- 8 नोव्हेंबर 1917: राष्ट्रीय मराठा संघ- साहित्य : भारतीय अस्पृश्यतेचा प्रश्न, माझ्या आठवणी व अनुभव, Untouchable India

वासुदेव बळवंत फडके (1845-1853):प्रथम रेल्वे खात्यात लिपिक व नंतर लष्करी खात्यात लेखा विभागात नोकरी.1874 - पुना नेटिव्ह इन्स्टिट्यूशनची स्थापना.1873 - स्वदेशी वस्तू वापरण्याची शपथ1878 - स्वतःची सेना, दौलतराव नाईक हे या सेनेचे सेनापती. - सैन्यातील सदस्य: पिलाजी रामोशी, कुशाबा साबळे, रामा कोळी, गणोबा फाळका, कोंडाजी न्हावी, सखाराम महार, बाबाजी चांभार, कोंडू मांग, त्याचबरोबर चिमा व भवानी या दोन रामोशी महिला.- पहिला दरोडा: धायरी- शेवटचा दरोडा: पुरंदर- उल्लेख: 'देशप्रेमाने ओथंबलेल्या हिमालयासारखा उत्तुंग महापुरुष' - अमृतबझार पत्रिका- निधन: 17 फेब्रुवारी 1883- भिल्ल, कोळी आणि धनगर यांच्याशिवाय सीताराम गद्रे व गोपाळ मोरेश्वर साठे हे वासुदेव फडके यांना येऊन मिळाले.

वासुदेव बळवंत फडके :- सुरुवातीला रेल्वे खात्यामध्ये लिपिक नंतर लष्करी खात्यामध्ये लेखा विभागात.1874 - पुना नेटिव्ह इन्स्टिट्यूशन स्थापना- ऐक्सवर्धीनी सभेची स्थापना- दौलतराव नाईक यांच्या साथीने धामरी गावावर पहिला दरोडा- त्यानंतर त्यांनी ब्रिटिशांविरुद्ध आघाडी उघडली.- साथीदार - गो. कर्वे, सिताराम गोकाक, दौलतराव नाईक- 1879 मध्ये विजापूर जवळ पकडले.- त्यांचे वकिलपत्र महादेव चिमाजी आपटे व सार्वजनिक काकांनी केले.- US एडन येथे तुरुगांत क्षयरोगाने मृत्यू

वर्ल्डस्‌ ग्रेटेस्ट प्लेसेस 2022- टाईम मॅगझिनकडून जुलै 2022 मध्ये प्रसिद्ध- यात भारतातील केरळ राज्य व गुजरातची राजधानी असलेले अहमदाबाद हे शहर या दोन ठिकाणांचा समावेश आहे.- केरळ हे भारतातील सर्वात सुंदर राज्यांपैकी एक आहे. नेत्रदीपक समुद्रकिनारे आणि हिरवेगार बॅकवॉटर्स, मंदिरे आणि राजवाडे यामुळे त्याला देवाचा स्वत:चा देश म्हणून ओळखले जाते.- प्राचीन युवा आणि समकालीन नवकल्पनांसाठी अहमदाबाद शहर प्रसिद्ध आहे. भारतातील पहिले युनेस्को जागतिक वारसा शहर म्हणून अहमदाबादला दर्जा देण्यात आला आहे.

वर्धा शिक्षण योजना :- 1937 मध्ये गांधीजींनी हरिजन वृत्तपत्रामधून एक लेखमाला प्रकाशित केली त्यालाच मौलिक व आधारभूत शिक्षण/ वर्धा शिक्षण योजना म्हणतात.तत्त्व - काम करताना शिक्षणया तत्त्वावर आधारित झाकीर हुसेन समितीने पुढे अभ्यासक्रम तयार केला.

वर्तमान साप्ताहिक स्थिती पद्धतीमध्ये आठवड्याला किमान एकही तासाचे काम न मिळणाऱ्याला बेरोजगार म्हटले जाते.

लोहखनिज- अशुद्ध लोखंड- महाराष्ट्रातील अंदाजित साठे : 260.82 दशलक्ष टन- भारतातील एकूण साठ्यापैकी 20% साठा महाराष्ट्रात- सुरजागड (गडचिरोली) - सर्वाधिक लोहखनिजाचे साठे- मॅग्नेटाईट, हेमेटाईट, लिमोनाईट, सिडेराईट हे मुख्य 4 प्रकार- महाराष्ट्रात मुख्यत्वे हेमेटाईट स्वरूपात.- पूर्व विदर्भातील चंद्रपूर, गडचिरोली, नागपूर व गोंदिया या जिल्ह्यांमध्ये टॅकोनाईट या खडकात तर दक्षिण महाराष्ट्रातील कोल्हापूर, रत्नागिरी, रायगड, सिंधुदुर्ग या जिल्ह्यांत जांभा खडकात लोहखनिज आढळते.

लोकहितवादी गोपाळ हरी देशमुख- शिरस्तेदार, मुन्सीफ, हनाम कमिशनर पदावर काम केले.- भाऊ महाजन यांच्या प्रभाकर साप्ताहिकात हिंदू समाजाला उद्देशून शतपत्रे लिहिली.- ग्रंथ : लक्ष्मीज्ञान, भरतखंडपर्व, पानिपतची लढाई, कलियुग इ.

लोकसभेत केवळ एक जागेचे प्रतिनिधित्व असणारी घटक राज्ये : मणिपूर, सिक्कीम, नागालँड, मिझोरम राज्यसभेत केवळ एक जागेचे प्रतिनिधित्व असणारी घटक राज्ये : गोवा, मणिपूर, मेघालय, सिक्कीम, नागालँड, मिझोरम, त्रिपुरा लोकसभेत SC साठी आरक्षण नसणारी घटक राज्ये : गोवा, मणिपूर, मेघालय, सिक्कीम, नागालँड, मिझोरम, त्रिपुरा, अरुणाचल प्रदेश (महाराष्ट्र- 5 जागा आरक्षित)लोकसभेत ST साठी आरक्षण नसणारी घटक राज्ये : अरुणाचल प्रदेश, गोवा, बिहार, हिमाचल प्रदेश, केरळ नागालँड, पंजाब, सिक्कीम, तमिळनाडू, उत्तराखंड, उत्तर प्रदेश (महाराष्ट्र- 4 जागा आरक्षित)

लोकसंख्येची घनता (2011):- 2001 ते 2011 दरम्यान भारताच्या घनतेमध्ये 57 गुणांची वाढ झाली.- 2001 च्या जनगणनेनुसार सर्वाधिक लोकसंख्येची घनता पश्चिम बंगाल राज्यात होती.- 2011 च्या जनगणनेनुसार सर्वाधिक लोकसंख्येची घनता बिहार राज्यात होती.- 2011 च्या जनगणनेनुसार 1000 पेक्षा जास्त घनता असलेली केवळ दोनच राज्ये आहेत.- 16 राज्यांची घनता राष्ट्रीय सरासरी पेक्षा जास्त आहे. लोकसंख्या घनतेबाबत महाराष्ट्र 17व्या क्रमांकावर आहे.- 2001 मध्ये देशाची घनता 325, तर महाराष्ट्रची घनता 315 होती.

लोकमान्य टिळकांनी 1890 ला राष्ट्रीय सभेमध्ये प्रवेश केला1893 ला पुण्यामध्ये तर 1895 ला लातूर मध्ये त्यांनी गणेश उत्सव सुरू केलाएप्रिल 1916 ला त्यांनी होमरूल चळवळीला प्रारंभ केला1919 च्या मॉन्टेग्यू चेम्सफर्ड कायद्यामुळे निवडणुका लढवण्यासाठी त्यांनी 1919 ला 'काँग्रेस लोकशाही पक्ष' स्थापन केला

लॉर्ड हार्डिंजे (कार्यकाळ: 1910-1916)- इंग्लंडचा राजा पंचम जॉर्जने बंगालची फाळणी रद्द केल्याची घोषना केली.- राजधानी कलकत्त्याहून दिल्लीला हलविली.- पहिल्या महायुद्धाची सुरुवात.

लॉर्ड रिपन 1880-84 या काळात भारताचे व्हाईसरॉय होतेलॉर्ड मेयोनी आर्थिक विकेंद्रीकरणाची सुरुवात केली तर लॉर्ड रिपन यांनी आर्थिक विकेंद्रीकरण विकसित करून स्थानिक स्वराज्य संस्थांची स्थापना केली म्हणून त्यांना स्थानिक स्वराज्य संस्थेचे जनक म्हणतातलॉर्ड डफरीन यांच्या काळात 1884 ला बेंगाल कुळ कायदा अमलात आला ज्याने कायम धारा पद्धतीतील करांचे दर कमी झाले

लातूरमध्ये 70 फूट उंचीचा 'स्टॅच्यू ऑफ नॉलेज'- लातूरमध्ये भारतरत्न डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचा 70 फूट उंचीचा 'स्टॅच्यू ऑफ नॉलेज' पुतळा उभारण्यात आला आहे.- केंद्रीय कायदामंत्री किटेन रिजीजू यांच्या हस्ते 13 एप्रिलला या पुतळ्याचे अनावरण करण्यात आले.- या भव्य पुतळ्याची निर्मिती स्टीलच्या पायावर फायबरचा वापर करून केली आहे.

लक्ष्मीबाई टिळक- जन्म: 1868 जिल्हा : नाशिक. मूळनाव: मनकर्णिका. - त्यांचे पती नारायण टिळक यांनी 1895 मध्ये ख्रिश्चन धर्माचा स्वीकार केला, त्यामुळे त्यांना सामाजिक जीवनामध्ये अडचणींना सामोरे जावे लागले.-लक्ष्मीबाईंनी इसवी सन 1900 मध्ये ख्रीचन धर्म स्वीकारला. - 1897 च्या दुष्काळात लक्ष्मीबाई आणि नारायण टिळक यांनी 22 मुले सांभाळली.- पतीच्या निधनानंतर पतीचा अपुरा राहिलेला "ख्रिस्तायन" हा ग्रंथ पूर्ण के ला.- 1933चे नाशिक येथील माधव पटवर्धन यांच्या अध्यक्षतेखाली कवी संमेलन भरले होते, त्यावेळी त्या स्वागताध्यक्ष होत्या. -1933 मध्ये नागपूर येथे भरविन्यात आलेल्या चौथ्या ख्रिस्त साहित्य संमेलनाचे अध्यक्षपद त्यांनी भूषविले.- "स्मृतिचित्" यांचा आत्मचरित्रात्मक ग्रंथ प्रसिद्ध आहे.

ल. ना. बोंगिरवार समिती :- महाराष्ट्रातील पंचायतराज पुनर्विलोकन समिती- स्थापना : 1 एप्रिल 1970- महत्त्वाच्या शिफारसी :a) जिल्हा परिषदेमध्ये पशूसंवर्धन व दुग्धविकास ही नवीन समिती स्थापन करण्यात यावी.b) सहकार हा विषय जिल्हा परिषदेकडून राज्य शासनाकडे हस्तांतरित करावा.c) न्यायपंचायती रद्द कराव्यात.d) उपमुख्य कार्यकारी अधिकारी हे पद निर्माण करावे.e) प्रत्येक जिल्ह्यात कृषी उद्योग महामंडळ असावे.f) जिल्हा स्तरावर जिल्हा नियोजन व मूल्यमापन समितीची स्थापना करावी.

रॉयल गोल्डमेडल 2022- 2022 चा रॉयल गोल्ड मेडल पुरस्कार बाळकृष्ण विठ्ठलदास दोशी पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले.- हा पुरस्कार स्थापत्य शास्त्रातील सर्वोच्च पुरस्कारापैकी एक आहे.- हा पुरस्कार मिळवणारे पहिले भारतीय- 2020 मध्ये पद्मभूषण पुरस्कार

रूदरफोर्डचे केंद्रकीय अणुप्रारूप :1) अणूच्या केंद्रभागी धनप्रभारीत केंद्रक असते.2) केंद्रकात अणूचे सर्व वस्तुमान एकवटलेले असते. 3) केंद्रकाभोवती इलेक्ट्रॉन नावाचे ऋणप्रभारीत कण परिभ्रमण करत असतात.4) सर्व इलेक्ट्रॉनांवरील एकत्रित ऋणप्रभार हा केंद्रकावरील धनप्रभाराएवढा असल्याने विजातीय प्रभारांचे संतुलन होऊन अणू विद्युतदृष्ट्या उदासीन असतो.5) परिभ्रमण करणारे इलेक्ट्रॉन व अणुकेंद्रक ह्यांच्या दरम्यान पोकळी असते.

रुदरफोर्डचे अनुकेंद्रकीय प्रारूप (1911): 1) अणुच्या केंद्रभागी धनप्रभारित केंद्रक असते.2) केंद्रकात अणुचे जवळजवळ सर्व वस्तुमान एकवटलेले असते.3) केंद्रकाभोवती इलेक्ट्रॉन नावाचे ऋण प्रभारीत कोण परिभ्रमण करत असतात.4) सर्व इलेक्ट्रॉनवरील एकत्रित ऋणप्रभार हा केंद्रकावरील ऋण प्रभाराएवढा असल्याने विजातीय प्रभारांचे संतुलन होऊन अणुविद्युतदृष्ट्या उदासीन असतो.5) परिभ्रमण करणारे इलेक्ट्रॉन व अनुकेंद्रक यांच्या दरम्यान पोकळी असते.

रिझर्व्ह बँक कायदा 1934 अंतर्गत गव्हर्नर हा रिझर्व्ह बँकेचा मुख्य कार्यकारी संचालक असतो आणि त्याची पहिली नेमणूक ही पाच वर्षांपेक्षा जास्त नसावी अशी तरतूद आहे. भारत सरकार आरबीआयच्या गव्हर्नरची नियुक्ती तीन वर्षांच्या कार्यकाल यासाठीच करते.

राष्ट्रीय सांख्यिकीय कार्यालय (National Statistical Office: NSO): सरकारने 23 मार्च, 2019 रोजी काढलेल्या आदेशाद्वारे CSO आणि NSSO विलिनीकरण करून 'राष्ट्रीय सांख्यिकीय कार्यालया'ची (NSO) स्थापना.NSO मार्फत CSO आणि NSSO मार्फत केली जाणारी कार्ये पार पाडली जातील.NSO चे प्रमुख 'सांख्यिकी व कार्यक्रम अंमलबजावणी मंत्रालयाचे : सचिव असतील.

राष्ट्रीय लोकसंख्या धोरण, 2000 ची लक्ष्ये:- राष्ट्रीय सामाजिक लोकसंख्या लाभांशीय लक्ष्ये:1. प्रजनन आणि बाल आरोग्य सुविधा पायाभूत सुविधा, आरोग्यसेवांचा पुरवठा करणे.2. 14 वर्षे वयापर्यंत मोफत आणि सक्तीचे शिक्षण, गळतीचे प्रमाण 20% च्या खाली आणणे.3. बाल मृत्यूदर (IMR) 30 च्या खाली आणणे. 4. माता मृत्यूदर (MMR) 100 च्या खाली आणणे.5. वैश्विक लसीकरण6. मुलीचे लग्नाचे वय 21 वर्षांच्या नंतर करण्यासाठी प्रोत्साहित करणे.7. संस्थात्मक प्रसुतीचे प्रमाण 80% पर्यंत वाढविणे.8. प्रशिक्षित व्यक्तिमार्फत प्रसूतीचे प्रमाण 100% करणे.9. संतती नियमनावर भर मृत्यु, जन्म, लग्न व गर्भधारणेची 100% नोंदणी करणे.10. AIDS चा प्रसार रोखणे.11. Crude Birth Rate 21 पर्यंत खाली आणणे.

राष्ट्रीय कृषी विकास योजना (2007-08)उद्दिष्ट्यः अकराव्या व्योजनेदरम्यान कृषी व संलग्न क्षेत्राच्या वाढीचा दर 4 टक्के इतका साध्य करण्यासाठी राज्य सरकारांना कृषी क्षेत्रात सार्वजनिक गुंतवणूक वाढविण्यासाठी प्रोत्साहित करणे.गुंतवणुकीसाठी पुढील क्षेत्रांची निवड: 1) अन्न पिकांचा एकात्मिक विकास, विशेषतः भरडधान्ये, गौण तृणधान्ये व कडधान्ये 2) कृषी यांत्रिकीकरण 3) मृदा आरोग्य व उत्पादकता4) जिरायती कृषी व्यवस्थांचा विकास 5) एकात्मिक कीड व्यवस्थापन 6) बाजार पायाभूत संरचना 7) उद्यानविद्या, पशू संवर्धन, दुग्धव्यवसाय आणि मत्सव्यवसाय 8) निश्चित कालावधीचे 'संकल्पना ते पूर्णत्व' प्रकल्प9) सेंद्रीय व जैव-खते इत्यादी योजनेअंतर्गत चालविल्या जाणाऱ्या उप-योजना:अ) देशाच्या पूर्व भागात हरित क्रांतीचा विस्तारब) राष्ट्रीय केशर अभियानक) विदर्भ सघन सिंचन विकास कार्यक्रमड) पीक विविधीकरणइ) अतिरिक्त चारा विकास कार्यक्रम

राष्ट्रीय कुटुंब आरोग्य सर्वेक्षण- 2019 - 21 मधील आकडेवारीवर अाधारित- आरोग्य व कुटुंब कल्याण मंत्रालय आणि मुंबईतील इंटरनॅशनल इन्स्टिट्यूट फॉर पॉप्युलेशन सायन्स (IIPS) प्रकाशित

राष्ट्रीय उत्पन्न समिती :- ऑगस्ट 1949 मध्ये पी. सी. महाबलोनिस यांच्या अध्यक्षतेखालीसदस्य1) प्रो. D. R. गाडगीळ2) Dr. V. K. R. V. रावया समितीने 1951 व 1954 मध्ये आपला अहवाल सादर केला व राष्ट्रीय उत्पन्न मोजण्यासाठी निव्वळ उत्पन्न व निव्वळ उत्पादन पद्धत सुचवली.

राष्ट्रीय उत्पन्न म्हणजे एका आर्थिक वर्षात देशांतर्गत वस्तू व सेवांचे मूल्यांमधून आंतरसंक्रमाक वापराचे (intermidiate consumption) मूल्य वजा केले जाते

राष्ट्रीय आणीबाणी- राष्ट्रीय आणीबाणी घोषित केल्यापासून एका महिन्याच्या आत संसदेच्या दोन्ही गृहांनी तिला मान्यता देणे आवश्यक असते.- सुरुवातीला संसदेची मान्यता मिळवण्याचा कालावधी दोन महिने होता. परंतु 44वी घटनादुरुस्ती 1976 अन्वये तो एक महिना करण्यात आला.- संसदेच्या दोन्ही सभागृहांनी मान्यता दिल्यास आणीबाणी सहा महिन्यांपर्यंत लागू असते व दर सहा महिन्यांनी संसदेच्या मान्यतेने अनिश्चित काळापर्यंत वाढवली जाऊ शकते.- आणीबाणी घोषित करण्याचा किंवा ती चालू ठेवण्याचा प्रत्येक ठराव संसदेच्या दोन्ही गृहांनी विशेष बहुमताने संमत केला पाहिजे.

राष्ट्रीय आणीबाणी :- भाग 18 कलम 352- राष्ट्रीय आणीबाणीची घोषणा पूर्ण देशासाठी किंवा काही भागांसाठी लागू असू शकते. 42वी घटनादुरुस्ती 1976 अन्वये राष्ट्रीय आणीबाणी भारताच्या विशिष्ट भागात लागू करण्याचे अधिकार राष्ट्रपतीला आहेत.- 38वी घटनादुरुस्ती अधिनियम 1975 अन्वये राष्ट्रीय आणीबाणीच्या घोषणेला न्यायालयीन पुनर्विलोकनापासून संरक्षण देण्यात आले होते.- परंतु, 44वी घटनादुरुस्ती अधिनियम, 1978 अन्वये ही तरतूद काढून टाकण्यात आली.

राष्ट्रवीर हे पत्र शामराव देसाई यांच्या संपादनाखाली बेळगाव येथून प्रकाशित होत होते. तरुण मराठा हे पांडुरंग सावंत यांच्या संपादनाखाली कोल्हापूर येथून प्रकाशित होते.

राष्ट्रमत: 29 जुन 1908- टिळकांच्या अनुयायांनी सुरू केलेले पत्र.- सीतारामपंत दामले हे या मुंबईहून प्रकाशित होणाऱ्या पत्राचे संपादक होते.

राष्ट्रपती राजवट :- जर राज्यातील घटनात्मक यंत्रणा कोलमडली तर केंद्र सरकार कलम 356 अंतर्गत राज्याचे शासन आपल्याकडे घेते. याला सामान्यपणे राष्ट्रपती राजवट म्हटले जाते.- कलम 356 नुसार घटनात्मक तरतुदीनुसार राज्याचे सरकार काम करत नाही अशी परिस्थिती निर्माण झाली आहे अशी राष्ट्रपतीचे खात्री पटली तर राज्यपालांच्या अहवालानुसार किंवा तसा अहवाल नसेल तरीही राष्ट्रपती ही राजवट लागू करतो.- कलम 365 नुसार केंद्राच्या आदेशांचे पालन करण्यास राज्य असमर्थ ठरले अशी राष्ट्रपतींची खात्री पटल्यास राष्ट्रपती राजवट लागू करतात.- राष्ट्रपती राजवट लागू केल्याची घोषणा केल्यापासून दोन महिन्यांच्या आत संसदेच्या दोन्ही गृहांनी साध्या बहुमताने त्याला मान्यता दिली पाहिजे.- जर संसदेच्या दोन्ही सभागृहांनी मान्यता दिली तर सहा महिने लागू राहते.

राष्ट्रपती प्रतिभाताई पाटील यांच्या नोंदणीपासून जनगणनेचा प्रारंभ झाला

राष्ट्रपती > उपराष्ट्रपती > पंतप्रधान > राज्यपाल > माजी राष्ट्रपती > उपपंतप्रधान > भारताचे सरन्यायाधीश आणि लोकसभेचे सभापती > केंद्रातील कॅबिनेट मंत्री, माजी पंतप्रधान > भारतरत्न प्राप्त व्यक्ती > सर्वोच्च न्यायालयाचे न्यायाधीश

राष्ट्रनेता ते राष्ट्रपिता सेवा पंधरवडा- 17 सप्टेंबर ते 2 ऑक्टोबर 2022 या काळात राबविणार- सामान्य माणसांच्या तक्रारी, अर्जांचा कालमर्यादेत निपटारा- या पंधरावाड्यातील अंमलबजावणीचा मंत्रिमंडळ बैठकीत आढावा- विविध पोर्टलवर 10 सप्टेंबरपर्यंत तक्रारींचा निपटारा- विविध विभागांच्या 14 सेवांचा समावेश- निपटारा झालेल्या प्रकरणांचा प्रगती अहवाल घेणार

राष्ट्रकुल स्पर्धा 2022:28 जुलै ते 8 ऑगस्ट 2022 दरम्यान या बर्मिंगहम येथे या स्पर्धा पार पडल्या.उद्घाटन समारंभात भारताचे ध्वजवाहक: पी.व्ही. सिंधू आणि मनप्रीत सिंगसमारोप समारंभात भारताचे ध्वजवाहक: निखत झरीन आणि शरथ कमलशुभंकर: पेरी (बहुरंगी बैल)यंदाच्या वर्षीपासून प्रथमच महिला क्रिकेटचे सामने कॉमनवेल्थमध्ये खेळण्यात आले.राष्ट्रकुल खेळांच्या इतिहासात भारताने नेमबाजीमध्ये सर्वाधिक 135 पदके जिंकली आहेत, ज्यात 63 सुवर्ण, 44 रौप्य आणि 28 कांस्य पदकांचा समावेश आहे.राष्ट्रकुल स्पर्धा 2022 मध्ये भारताने कुस्ती या प्रकरात 6 सुवर्ण पदकां सर्वाधिक 12 पदके जिंकली आहेत.पदतालिका:क्र. देश सुवर्ण रजत कांस्य एकूण1. ऑस्ट्रेलिया 67 57 54 1782. इंग्लंड 57 66 53 1763. कॅनडा 26 32 34 924. भारत 22 16 23 61

राज्याचा महाधिवक्ता (कलम 165):राज्यातील सर्वोच्च कायदा अधिकारीनियुक्ती: राज्यपालपात्रता: उच्च न्यायालयाचे न्यायाधीश म्हणून नियुक्त होण्याची पात्रता-1) भारताचा नागरिक2) न्यायिक पदावर 10 वर्षे काम अथवा उच्च न्यायालयात 10 वर्षे वकिली केली असली पाहिजे.कार्यकाळ: राज्यपालांच्या मर्जीनुसार (राज्यघटनेद्वारा निश्चित नाही)वेतन: राज्यपाल ठरवील त्याप्रमाणेकर्तव्ये व कार्ये: राज्यपालाद्वारे संदर्भित केल्या अशा विधिविषयक बाबींवर राज्य सरकारला सल्ला देणे.अधिकार: राज्याच्या क्षेत्रातील सर्व न्यायालयाचे Right of Audienceकलम 177: राज्य विधानमंडळाच्या दोन्ही सदनामध्ये आणि ते सदस्य असलेल्या समितीमध्ये बोलण्याचा व कामकाजात भाग घेण्याचा अधिकार आहे, पण तेथे मतदान करण्याचा अधिकार नाही.कलम 194: राज्य विधिमंडळ सदस्याप्रमाणे सर्व विशेषाधिकार व संरक्षण प्राप्त होते.

राज्यपाल हे राज्य विधीमंडळाचे एक अविभाज्य घटक असतात. त्यानुसार त्यांना विविध कायदेविषयक अधिकार प्राप्त आहेत.अ) राज्य विधीमंडळाचे अधिवेशन बोलाविणे आणि संस्थागित करणे याचा राज्यपालांना अधिकार असतो. तसेच मुख्यमंत्र्यांच्या सल्ल्यानुसार विधानसभा विसर्जित करण्याचा अधिकारही राज्यपालांना आहे.ब) प्रत्येक सार्वत्रिक निवडणुकीनंतरच्या पहिल्या अधिवेशनाच्या सुरुवातीला राज्यपाल राज्य विधानमंडळासमोर अभिभाषण करतात.- सभागृहाची बैठक संपल्याच्या घोषणेला तहकुबी (Adjournment) म्हणतात. बैठक तहकुबीची घोषणा पीठासीन अधिकाऱ्यामार्फत (विधानसभेचा अध्यक्ष/विधान परिषदेचा सभापती) केली जाते.

राज्यपाल हे राज्य विधीमंडळाचे एक अविभाज्य घटक असतात. त्यानुसार त्यांना विविध कायदेविषयक अधिकार प्राप्त आहेत.अ) राज्य विधीमंडळाचे अधिवेशन बोलाविणे आणि संस्थागित करणे याचा राज्यपालांना अधिकार असतो. तसेच मुख्यमंत्र्यांच्या सल्ल्यानुसार विधानसभा विसर्जित करण्याचा अधिकारही राज्यपालांना आहे.ब) प्रत्येक सार्वत्रिक निवडणुकीनंतरच्या पहिल्या अधिवेशनाच्या सुरुवातीला राज्यपाल राज्य विधानमंडळासमोर अभिभाषण करतात.- सभागृहाची बैठक संपल्याच्या घोषणेला तहकुबी (Adjournment) म्हणतात. बैठक तहकुबीची घोषणा पीठासीन अधिकाऱ्यामार्फत (विधानसभेचा अध्यक्ष/विधान परिषदेचा सभापती) केली जाते.

राज्यघटनेच्या कलम 76 मध्ये भारताच्या महान्यायवादी पदाविषयी तरतूद आहे.- भारताचा महान्यायवादी हा सर्वोच्च न्यायालयाचा न्यायाधीश बनण्याच्या पात्रतेचा असावा.- राष्ट्रपतींच्या मर्जीनुसार तो त्याच्या पदावर राहतो.- तो कॅबिनेटचा सदस्य असत नाही.- त्याला खाजगी वकिली व्यवसाय करण्यापासून प्रतिबंध नसतो.- संसदेच्या कोणत्याही गृहामध्ये उपस्थित राहू शकतो परंतु मतदान करू शकत नाही.- तो देशातील सर्वोच्च कायदा अधिकारी असतो.- केंद्राचा वकील म्हणून काम करत असतो.

राज्य लोकसेवा आयोग :- भाग 14 मधील कलम 315 ते 323- राज्यघटनेत आयोगाची सदस्यसंख्या नमूद केलेली नाही; ही बाब राज्यपालाच्या विवेकाधिकारावर सोडली आहे.- आयोगाचे अध्यक्ष व सदस्य यांच्या सेवाशर्ती ठरवण्याचे अधिकार राज्यघटनेने राज्यपालास दिले आहेत.- आयोगाचा अध्यक्ष व सदस्य यांचा कार्यकाल 6 वर्षे किंवा वयाची 62 वर्षे पूर्ण यापैकी जे अगोदर पूर्ण होईल तोपर्यंत असतो.- जरी राज्यपाल राज्य लोकसेवा आयोगाचा अध्यक्ष व सदस्य यांची नियुक्ती करीत असला तरी फक्त राष्ट्रपतीच त्यांना पदावरून हटवू शकतो. (राज्यपाल नाही.)

रंध्रिय प्राणीसंघ (phylum porifera) - हे सर्वात साध्या प्रकारची शरीररचना असलेले प्राणी असून त्यांना स्पंज म्हणतात.- त्यांच्या शरीरावर असंख्य छिद्रे असतात. त्या छिद्रांना ओस्टिया आणि ऑस्क्युला म्हणतात. - या सर्व प्राण्यांचे शरीर असममित असते. - यांच्या शरीरात कॉलर पेशी असतात. - त्यांच्या मदतीने हे प्राणी शरीरामध्ये पाण्याला प्रवाहित करतात.

रंगराजन समिती:स्थापना: मे 2012अहवाल: जून 2014सदस्य: महेंद्र देव, के. सुंदरम, महेश व्यास, के. दत्ताशिफारशी: - स्वतंत्र अखिल भारतीय ग्रामीण व शहरी दारिद्र्य रेषा संचाची शिफारस.- कॅलरी उपभोगाचे निकष (कॅलरी/व्यक्ती/दिनी): ग्रामीण- 2155, शहरी- 2090- NSSO च्या MMRP (Modified Mixed Recall Period) आधारित उपभोग खर्चाचा वापर करण्याची शिफारस- भारतातील दारिद्र्याचे प्रमाण: (2011-12) ग्रामीण शहरी एकूण दारिद्र्य रेषा (रू.) 972 1407 दारिद्र्य प्रमाण (%) 30.95 26.40 29.60- सर्वाधिक दारिद्र्याचे प्रमाण: 1) छत्तीसगड 2) मणीपूर 3) ओडिशा

रंगराजन समिती 2012 :- मे 2012 रोजी स्थापन झालेल्या सी. रंगराजन समितीने दारिद्र्य टोपली (Poverty line basket) मध्ये अन्न, चार आवश्यक घटक (शिक्षण, कपडे, निवारा आणि वाहनखर्च) व इतर घटक विचारात घेतले.- ग्रामीण भाग व शहरी भाग यामधील अन्न या घटकासाठी अनुक्रमे 2155 कॅलरी व 2090 कॅलरी हे निकष विचारात घेतले.- या समितीच्या आकडेवारीनुसार 2011-12 मध्ये भारतात एकूण 29.5% दारिद्र्य होते. ग्रामीण भागात ते 30.9% तर शहरी भागात 26.4% होते.- दारिद्र्य रेषेखालील लोकसंख्या उत्तर प्रदेशात सर्वाधिक होती तर दारिद्र्य रेषेखालील प्रमाण विचारात घेतल्यास ते सर्वाधिक छत्तीसगड (47.9%) मध्ये होते.

युद्धसराव- भारत व इंग्लंड नौदल - कोकण- भारत व रशिया - इंद्र- भारत अमेरिका व जपान - मलबार- भारत व किर्गिजस्तान - खंजर- भारत व मंगोलिया - नोमॅडिक एलिफंट

या अहवालानुसार महाराष्ट्राचा पाचवा क्रमांक लागतो.1) मध्यप्रदेश2) अरुणाचल प्रदेश चा क्रमांक लागतो.

यकृत- आपल्या शरीरातील सर्वात मोठी ग्रंथी असून एकूण दोन भाग यकृताचे असतात. यकृतावर सूज येणे यास हेपॅटिटीस किंवा यकृतदाह असे म्हणतात. यकृत बाइलरस तयार करतो. जो अन्नास आम्लारी बनवतो. विटामिन ए ,डी ,के आणि बी 12 सुद्धा यकृतात तयार होतात. मृत झालेल्या लाल रक्त पेशी नष्ट करणे. क्लॉटिंग प्रथिनांची निर्मिती करणे ही अतिरिक्त कार्य सुद्धा यकृताद्वारे पार पाडल्या जातात.

मोर्ले मिंटो सुधारणा - 1909- तरतुदी : 1) एकूण सदस्य (केंद्रिय कायदेमंडळ)2) सदस्यांना कायदेमंडळात चर्चेचा व पुरवणी प्रश्न विचारण्याचा अधिकार मिळाला.- या कायद्यान्वये मुस्लिमांसाठी स्वतंत्र मतदारसंघ निर्माण केले.- या कायद्यावर टिका करताना नेहरू म्हणाले की, 'स्वतंत्र मतदारसंघामुळे मुस्लिमांच्याभोवती राजकीय अडथळा निर्माण झाला आहे'- के. एम. मुन्शी यांच्यामते या सुधारणांनी 'उद्योन्मुख लोकशाहीला भोसकले आहे'.

मोनोसॅकराईड (Mono-saccharide)- ज्या कार्बोदकामध्ये साखरेचा/शर्करेचा एकच रेणू असतो व ज्याचे हायड्रोलिसीस होत नाही त्यांना मोनोसॅकराईड म्हणतात.- उदा. ग्लुकोज, फ्रुक्टोज, गॅलॅक्टोज इ.डायसॅकराईड (Di-saccharides)- ज्या कार्बोदकामध्ये साखरेचे/शर्करेचे दोन रेणू असतात, त्यांना डायसॅकराईड म्हणतात.- उदा. सुक्रोज (ग्लुकोज + फ्रुक्टोज)माल्टोज (ग्लुकोज + ग्लुकोज)लॅक्टोज (ग्लुकोज + गॅलॅक्टोज)

मेंडेलिनने समान गुणधर्म असलेली मूलद्रव्ये एकाच गणात मांडली होती.- त्याने आवर्तसारणीमध्ये शोध न लागलेल्या मूलद्रव्यांसाठी जागात रिक्त ठेवल्या होत्या. तसेच तीन अज्ञान मूलद्रव्यांना इका-बोरॉना, इका-ॲल्युमिनियम आणि इका-सिलिकॉन अशी नावे देण्यात येऊन त्यांच्या गुणधर्मांचे भाकित केले हाेते.भाकीत केलेली मूलद्रव्ये - शोध लागल्यानंतरची मूलद्रव्ये1. इका - बोरॉन : स्कॅन्डिअम2. इका-ॲल्युमिनिअम : गॅलिअम3. इका-सिलिकॉन : जर्मेनिअम

मेघालय, अरुणाचल प्रदेश, मिझोराम आणि नागालँड या राज्यांच्या विधानमंडळामध्येअनुसूचित जातींसाठी राखीव जागा ठेवण्याची तरतूद करण्यात आलेली नाही.- गोवा, हरयाणा, पंजाब, उत्तरप्रदेश, दिल्ली, पुदुचेरी आणि जम्मू व काश्मीर यांच्या विधानमंडळामध्येअनुसूचित जमातींसाठी राखीव जागा ठेवण्याची तरतूद करण्यात आलेली नाही.

मृदा निर्मितीचे घटक1) निष्क्रिय घटक (Passive) : अ) जनक खडक ब) भूरचना2) सक्रिय घटक (Active) : अ) हवामान ब) सजीव (जिवावरण)3) वेळ हा neutral घटक आहे.

मूलद्रव्ये (Elements) :- मूलद्रव्ये ही संज्ञा (term) सर्वप्रथम रॉबर्ट बॉइल या शास्त्रज्ञाने 1661 मध्ये मांडली.- त्यानंतर फ्रेंच शास्त्रज्ञ अनटॉइन लावॉइसर यांनी मूलद्रव्याची व्याख्या दिली. मूलद्रव्य हा सर्व द्रव्याचा एक अविभाज्य घटक आहे.- साधारणत: निसर्गात 92 मूलद्रव्ये आढळतात व सर्व मिळून 118 मूलद्रव्ये ज्ञात आहेत.- मूलद्रव्ये प्रमुख 3 घटकांत विभागले जातातअ) धातू (metal)ब) अधातू (Non-metal)क) धातूसदृश (Metalloids)

मुस्लिम लीग : (1906, ढाका)आगाखान यांच्या नेतृत्वाखाली 35 सदस्यांचे शिष्टमंडळ शिमला येथे गेले.मोहमेडन अँग्लो ओरिएंटल कॉलेजचे प्राचार्य आर्क बोल्ड यांच्या मदतीने मुस्लिम स्वतंत्र मतदार संघाची मागणी भारतमंत्री मोर्लेकडे केली.प्रस्ताव : ढाक्याचा नवाब सलीम उल्लापाठिंबा : हाकीम अजमल खान, मौलाना मोहम्मद अलीअध्यक्ष : नवाब वकार- उल-मुल्कसचिव : नवाब मोहसिन - उल-मुल्कपहिले वार्षिक अधिवेशन : 29, 30 डिसेंबर 1907 (अध्यक्ष : अदमजी पीरभॉय)मुख्यालय : लखनौ

मुल्लापेरियार धरण केरळ राज्यात वाहणारी प्रमुख नदी पेरियार नदीवर बांधण्यात आलेले एक ‘दगडी बांधकामाचे गुरुत्व धरण’ (Masonry Gravity Dam) आहे. हे धरण थेक्काडी (इदुक्की जिल्हा) मध्ये पश्चिम घाटात कार्डामम टेकड्यांवर स्थित आहे.या धरणामधून पश्चिमेकडे वाहणार्या पेरियार नदीला पूर्वेकडे मोडून एका बोगद्यामधून तामिळनाडूच्या कोरड्या भागात पाणी उपलब्ध करून दिले जाते.

मुंबई विद्यापीठ:1857 च्या कायद्यानुसार कलकत्ता, मुंबई, मद्रास या तीन विद्यापीठांची स्थापना. मुंबई विद्यापीठाची स्थापना: 18 जुलै 1857मुंबईचे पहिले गव्हर्नर लॉर्ड जॉन एल्फिन्स्टन हे मुंबई विद्यापीठाचे प्रथम कुलपती होते.मुंबई सुप्रिम कोर्टाचे न्यायाधीश सर विल्यम यार्डले हे पहिले कुलगुरू झाले.म. गो. रानडे, रामकृष्ण भांडारकर, बाळ मंगेश वागळे व वामन आबाजी मोडक हे मुंबई विद्यापीठाचे पहिले चार पदवीधर आहेत.

मुखेड & मुदखेड : नांदेडहिंगणा : नागपुरसेलू तालुका : वर्धा आणि परभणीआष्टी तालुका : वर्धा आणि बीडकळम तालुका : यवतमाळ आणि उस्मानाबादकारंजा तालुका : वर्धा आणि वाशिममालेगाव तालुका: वाशिम आणि नाशिककर्जत तालुका : अहमदनगर आणि रायगडनांदगाव तालुका : अमरावती आणि नाशिक

मार्गदर्शक तत्वे : - राज्यघटनेमध्ये मार्गदर्शक तत्त्वांचे वर्गीकरण देण्यात आलेले नाही आशयानुसार त्यांचे सामाजिक गांधीवादी आणि उदारमतवादी अशा तीन भागात वर्गीकरण केले जाते.- जरी मार्गदर्शक तत्त्वांसाठी न्यायालयीन उपाययोजना नसली तरी यामुळे कायद्याचे घटनात्मक वैधता ठरविण्यासाठी न्यायालयांना याची मदत घेता येते.- मार्गदर्शक तत्त्वांना पूर्ण वैशिष्ट्ये असे डॉ. बी. आर. आंबेडकर यांनी म्हटले आहे.

मानवी मेंदू हा पूर्णतः घन नसून त्यामध्ये काही पोकळ्या आहेत. अशा एकूण चार पोकळ्या आहेत ज्यांना ventricles असं म्हणतात.- सर्वात वरच्या दोन पोकळ्यांना lateral ventricles/paracoel असे म्हणतात.- या खालील एक पोकळी जी मधल्या मेंदूमध्ये असते तिस diocoel असं म्हणतात तर सर्वात शेवटच्या चौथ्या पोकळीस myocoel असं म्हणतात.

मानव विकास निर्देशांक 2020 Brazil- 84thRussia- 52ndIndia - 131stChina - 85thSouth Africa- 114th

महाराष्ट्राला लाभलेला समुद्रकिनारा - 720 kmरत्नागिरी 237 किमी रायगड 122 किमीसिंधुदुर्ग 120 किमी मुंबई 114 किमीपालघर 102 किमी ठाणे 25 किमी

महाराष्ट्रातील साक्षरता 2001- 76.88%महाराष्ट्रातील साक्षरता 2011- 82.30%दोन मधील फरक- 5.40 ने वाढ झाली आहे.

महाराष्ट्रातील वनसंपत्तीच्या वितरणावर परिणाम करणारे घटक:1. प्राकृतिक रचना: उंचीवरच्या पर्वतीय व डोंगराळ प्रदेशात डोंगराच्या पायथ्याशी, वातासन्मुख भागावर व डोंगरावर दाट वने आढळतात, तर वाताविन्मुख भागात विरळ वने आढळतात . 2. हवामान: वनस्पतींच्या वितरणावर हवामानातील पाऊस, तापमान, सुर्यप्रकाश, आर्द्रता या घटकांचा विशेष प्रभाव पडतो. पर्जन्य:महाराष्ट्रात दक्षिण कोकण, सह्याद्री, पूर्व विदर्भ या भागात पावसाचे प्रमाण जास्त, त्यामुळे या भागात दाट वने आढळतात. दक्षिण कोकणात पावसाचे प्रमाण 300 से. मी. पेक्षा जास्त असल्याने जमिनीत ओलवा वर्षभर टिकून राहतो, त्यामुळे याठिकाणी रुंदपर्णीय सदाहरीत वने आढळतात.50 से. मी. पेक्षा कमी पाऊस पडणाऱ्या भागात खुरटे वने आढळतात.तापमान: सह्याद्रीच्या पायथ्याशी उष्ण कटीबंधीय सदाहरीत वने आहेत, तर उंचीवर तापमान कमी असल्याने समशितोष्ण/ उपोष्ण कटीबंधीय सदाहरीत दाट वने आढळतात. 3. मृदा: महाराष्ट्रात जांभ्या मृदेचे जाड थर असणाऱ्या भागात दाट वने तर कमी जाडीचे थर असणाऱ्या प्रदेशात विरळ वने आढळतात.काळ्या मृदेत पानझडी व खुरट्या वनस्पती आहेत, तर विदर्भातल्या लालसर तपकिरी मृदेत आर्द्र पानझडी वने आहेत . 4. नदीप्रणाली/ जलप्रणाली: नद्यांच्या काठावरच्या भागात दाट वने, परंतु नद्यांच्या काठावरून लांब गेले असता वनांचे प्रमाण विरळ होत जाते.वर्धा व वैनगंगा या नद्यांच्या काठावर नदीच्या प्रदेशात दाट वने आहेत. प्राणहीता नदीच्या काठावरील वने अल्लापल्ली वने/ आर्द्र पानझडी वने/ मान्सून वने म्हणून ओळखली जातात.

महाराष्ट्रातील महत्त्वाच्या कृषि संशोधन संस्था : 1) मध्यवर्ती ऊस संशोधन केंद्र - पाडेगाव (ता. फलटण, जि. सातारा) 2) राष्ट्रीय द्राक्ष संशोधन केंद्र : मांजरी, पुणे 3) अखिल भारतीय समन्वित करडई संशोधन प्रकल्प : सोलापूर 4) मका सुधार प्रकल्प : कसबा बावडा, कोल्हापूर 5) अंजीर व सीताफळ संशोधन केंद्र : जाधववाडी, पुणे 6) हळद संशोधन केंद्र : कसबे डिग्रज, सांगली 7) राष्ट्रीय फळ संशोधन प्रकल्प : औरंगाबाद 8) कोरडवाहू कृषि संशोधन केंद्र : सोलापूर 9) अखिल भारतीय संगमनेरी शेळी संशोधन प्रकल्प : महात्मा फुले कृषी विद्यापीठ, राहुरी. 10) महाराष्ट्र राज्य फलोत्पादन आणि औषधी वनस्पती मंडळ 11) राष्ट्रीय कांदा व लसूण संशोधन केंद्र : राजगुरुनगर (संदर्भ: रंजन कोळंबे सरांचे कृषीशास्त्र व कृषी विकास)

महाराष्ट्रातील प्रशासकीय विभाग : तालुक्यांची संख्या 1. औरंगाबाद :762. नागपूर : 643. पुणे : 584. अमरावती : 565. नाशिक : 54 6. कोकण : 47

महाराष्ट्रातील प्रमुख सागरी किल्ले - विजयदुर्ग, सिंधुदुर्ग, जंजिरा, सुवर्णदुर्ग, अलिबागमहाराष्ट्रातील प्रमुख भूईकोट किल्ले - चाकण, अहमदनगर, नळदुर्ग

महाराष्ट्रातील पालघर, नाशिक, नंदुरबार, धुळे, जळगाव, बुलढाणा, अमरावती, नागपूर, भंडारा, गोंदिया, गडचिरोली, चंद्रपूर, यवतमाळ, नांदेड, लातूर, उस्मानाबाद, सोलापूर, सांगली, कोल्हापूर, सिंधुदुर्ग या 20 जिल्ह्यांच्या सीमा इतर राज्यांशी लागून आहेत.पैकी मध्यप्रदेश राज्यास 8 तर, कर्नाटक राज्यास 7 जिल्ह्यांच्या सीमा लागून आहेत.- केंद्रशासित प्रदेशांपैकी फक्त दादरा नगर हवेली या प्रदेशाची सीमा महाराष्ट्रात लागून आहे.

महाराष्ट्रातील दुसरे आणि सर्वोच्च न्यायालयाचे ते 49 वे सरन्यायाधीश असणार आहेत. अडीच महिन्यांचा त्यांचा कार्यकाळ राहणार आहे. 48 वे सरन्यायाधीश रमणा यांच्यापूर्वी नागपूरचे शरद बोबडे हे सरन्यायाधीश होते. त्यानंतर आता महाराष्ट्रातून सरन्यायाधीश पदावर नियुक्त होणारे लळीत हे दुसरे आहेत. सिंधुदुर्गच्या देवगड तालुक्यातील गिर्ये-कोठारवाडी हे त्यांचे मूळ गाव.परंतु त्यांचा जन्म आणि बालपण सोलापूर मध्ये झाले.

महाराष्ट्रातील काही प्रमुख राष्ट्रीय महामार्गावर हे घाटमार्ग आहेत.माळशेज - एन. एच. 222औट्राम (कन्नड) - एन. एच. 211कसारा (थळ) - एन. एच. 03चंदनापुरी - एन. एच. 50बोर - एन. एच. 04खंबाटकी - एन. एच. 04 (खंडाळा)आंबा - एन. एच. 204लळिंग घाट - एन. एच. 03कशेडी घाट - एन. एच. 17

महाराष्ट्रात एकूण सहा राष्ट्रीय उद्याने आहेत.1. ताडोबा, चंद्रपूर 2. नवेगाव, गोंदिया 3 गुगामल, अमरावती4. चांदोली (सांगली ,सातारा ,कोल्हापूर, रत्नागिरी)5. पंडित जवाहरलाल नेहरू राष्ट्रीय उद्यान, नागपूर.6. बोरिवली राष्ट्रीय उद्यान, मुंबई उपनगर व ठाणे महाराष्ट्रात मेळघाट व्याघ्र प्रकल्प, अमरावती आणि एकमेव सागरी उद्यान मालवण येथे आहे.

महाराष्ट्रात एकूण तीन रामसर स्थळ आहेत. (लोणार,नांदूर मधमेश्वर, ठाणे खाडी)

महाराष्ट्रात 3 रामसर स्थळे आहेत.1) नांदुर मधमेश्वर2) लोणार3) ठाणे खाडी

महाराष्ट्राच्या नागरी विकास मंत्रालयाने इचलकरंजी ही राज्यातील 28वी महानगरपालिका म्हणून घोषित केली. यामुळे कोल्हापूर जिल्ह्यात आता एकूण 2 महानगरपालिका झाल्या आहेत.भारतातील सर्वात जुनी महानगरपालिका: मद्रास (1688) महाराष्ट्रातील सर्वात जुनी महानगरपालिका: बृहन्मुंबई (1888) महाराष्ट्रातील (तसेच भारतातील) सर्वात श्रीमंत महानगरपालिका: बृहन्मुंबई महाराष्ट्रातील क्षेत्रफळाच्या दृष्टीने सर्वात मोठी महानगरपालिका: पुणे महानगरपालिका (क्षेत्रफळ 516.18 चौ. किमी)देशातील सर्वाधिक महानगरपालिका असलेले राज्य : महाराष्ट्र राज्यातील सर्वाधिक महानगरपालिका असलेला जिल्हा: ठाणे (6- ठाणे, कल्याण-डोंबिवली, नवी मुंबई, मीरा-भाईंदर, भिवंडी- निजामपूर, उल्हासनगर)

महाराष्ट्राची प्राकृतिक रचना :- महाराष्ट्रातील हवामानावर महाराष्ट्रातील प्राकृतिक रचनेचा फार मोठा प्रभाव पडलेला आहे.- पश्चिमेला असणाऱ्या सह्याद्री पर्वतामुळे समुद्र किनारपट्टीवरील हवामान पठारावर येण्यास निर्बंध येतो, तर सह्याद्रीमुळे कोकण किनारपट्टीवर अधिक पाऊस तर सह्याद्रीच्या पूर्वेकडे कमी पाऊस अशी स्थिती निर्माण होते.त्याचबरोबर सह्याद्रीच्या उंचीवरच्या भागात काही थंड हवेची ठिकाणेदेखील विकसित झालेली आहेत.

महाराष्ट्राचा बराचसा भाग लाव्हारसामुळे तयार झालेल्या दख्खन पठाराने व्यापलेला असून त्या पठाराखाली प्राचीन खडक गाडले गेल्याने कोणतेही खनिज आढळून येत नाही. त्यामुळे महाराष्ट्रातील बहुतेक खनिज संपत्ती बेसॉल्ट बाह्य क्षेत्रात म्हणजेच पूर्व महाराष्ट्र व दक्षिण कोकणात जिथे प्राचीन आर्कियन, धारवाड व गोंडवनखालील खडक आहेत त्या क्षेत्रात एकवटलेले आहे.

महाराष्ट्रमध्ये अन्य राज्यांमधून झालेले स्थलांतर (2001 जनगणना)1. उत्तर प्रदेश- 28.33%2. कर्नाटक- 15.93%3. गुजरात- 11.61%4. मध्य प्रदेश- 8.07%5. आंध्र प्रदेश- 5.9%6. बिहार- 4.94%

महाराष्ट्र राज्य औद्योगिक व गुंतवणूक महामंडळाची स्थापना 1 मार्च 1966 ला झाली होती.

महाराष्ट्र मध्ये स्त्री पुरुष साक्षरतेची तफावत 12.5 % आहे. (स्त्री साक्षरता: 75.9% पुरुष साक्षरता: 88.4%)

महाराष्ट्र मध्ये ईशान्य मोसमी वाऱ्यांपासून केवळ पूर्व विदर्भात पाऊस पडतो.

महाराष्ट्र प्रठाराची निर्मिती लाव्हारसाचे 29 उद्रेक होवून झाली आहे. हा लाव्हा प्रामुख्याने बेसिक प्रकारचा आहे. पठाराची उंची 450 मी व उतार आग्नेयकडे आहे.

महाराष्ट्र परिवहन महामंडळाची ई-बस- MSRTC ने आपली पहिली विद्युत घटावरील बस अहमदनगर-पुणे मार्गावर- 1948 याच मार्गावरून पहिली बस धावली होती.- या बस शिवाई या नावाने ओळखल्या जातील.

महाराष्ट्र दिन च्या निमित्ताने महाराष्ट्राचे गृहमंत्री दिलीप वळसे पाटील यांनी या योजनेची सुरुवात केलीकर्जाची रक्कम 50 हजार रुपयेकर्जाचे व्याजदर 7% हे ठरवण्यात आले

महाराष्ट्र इलेक्ट्रिकल व्हेइकल धोरण 2021- 2025 पर्यंत सार्वजनिक वाहतुकीपैकी 25% वाहतूक इलेक्ट्रिक वाहनांद्वारे- 2025 पर्यंत नवीन वाहन नोंदणीपैकी इलेक्ट्रिक वाहनांची नोंदणी 10% पर्यंत करणे.- 2025 पर्यंत 5000 चार्जिंग सुविधा केंद्र सुरू करण्यात येणार.- प्रमुख सहा शहरातील सार्वजनिक वाहतूक इलेक्ट्रिक करणे.

महाराष्ट्र इलेक्ट्रिक वाहन धोरण 2021- सन 2025 पर्यंत नवीन वाहन नोंदणीत 10% हिस्सा बॅटरी इलेक्ट्रिक वाहनांचा करणे.- सन 2025 पर्यंत राज्यातील मुंबई, पुणे, नागपूर, नाशिक, अमरावती व औरंगाबाद या सहा प्रदूषित शहर समूहांमध्ये किमान 25% सार्वजनिक वाहतूक वाहने ही बॅटरी इलेक्ट्रिक वाहन प्रकारातील असावीत.- 2025 पर्यंत MSRTC बस ताफ्यातील किमान 15% वाहने ही बॅटरी इलेक्ट्रिक वाहन प्रकारातील असावीत.- महाराष्ट्राला भारतातील इलेक्ट्रिक वाहन उत्पादनात असलेल्या बाबतीत सर्वोच्च उत्पादक राज्य करणे.

महादेव गोविंद रानडे:जन्म: 18 जानेवारी 1843 (निफाड)इंदुप्रकाश या साप्ताहिकाचे संपादक (1862)1885 - मुंबई कायदे कौन्सिलवर कायद्याचे सल्लागार म्हणून नियुक्त1893 - मध्ये मुंबई उच्च न्यायालयाचे न्यायमूर्ती स्थापन केलेल्या संस्था: वत्कृतोत्तेजक सभा, लवाद कोर्ट, पुना मर्कंटाईल बॅंक, फिमेल हायस्कूल, मराठी ग्रंथोत्तेजक मंडळी, औद्योगिक परिषद, फर्ग्युसन कॉलेज, सब जज्जांची परिषद, वसंत व्याख्यानमाला, Industrial Association of Western Indiaग्रंथसंपदा: राईज ऑफ मराठा पॉवर, मिसलनीयस रायटिंग ऑफ मिस्टर जस्टीस रानडे, एसेज ऑन इंडियन इकॉनॉमी.निबंध: तरुण शिकलेल्या लोकांची कर्तव्ये, मराठी राजेरजवाडे, मराठी व बंगाली लोकांच्या भावी उत्कर्षाची चिन्हे व त्यांची तुलना, प्रजावृद्धीचे दुष्परिणाम अभिप्राय: महाराष्ट्राचे सॉक्रेटीस- दिनशॉ वाच्छा ह्यूम आणि गोपाळकृष्ण गोखले यांनी त्यांना गुरू मानले होते.

महात्मा गांधी यांच्या प्रतिक्रिया:1. दुसरी गोलमेज परिषदेला (1931): "मागितली भाकरी आणि मिळाला धोंडा" 2. क्रिप्स मिशन(1942): "बुडत्या बॅंकेवरील पुढील तारखेचा चेक"

महसूली जमा:1) कर उत्पन्न:- उत्पन्नावरील कर- संपत्ती व भांडवली व्यवहारांवरील कर- वस्तू व सेवांवरील कर2) करेतर उत्पन्न: - राजकोषीय सेवा: चलनी नोटा व नाण्यांमधून मिळणारा नफा- व्याज मिळकत: घटक राज्ये आणि केंद्रशासित प्रदेशांना दिलेल्या कर्जावरील व्याज, रेल्वे व पोस्ट सेवांवरील व्याज, सार्वजनिक उद्योगांना दिलेल्या कर्जावरील व्याज- नफा व लाभांश: RBI, सार्वजनिक बॅंका, LIC, सार्वजनिक उद्योगांचा नफा, इ.

महत्त्वाची नाटके व नाटककार: - अण्णासाहेब किर्लोस्कर: संगीत शाकुंतल- गोविंद वल्लभ देवल: मृच्छकटिक, झुंजारराव, दुर्गा, संशयकल्लोळ, शारदा इत्यादी.- विजय तेंडुलकर: श्रीमंत, गिधाडे, शांतता कोर्ट चालू आहे.- वसंत कानेटकर: वेड्याचे घर उन्हात- रत्नाकर मतकरी: अश्वमेध, खोल खोल पाणी- विश्राम बेडेकर: ब्रह्मकुमारी, टिळक- आगरकर.

मनोजचे लिंग माहिती नसल्यामुळे पर्याय क्रमांक चार हे उत्तर असेल.

मनोज चंद्रशेखर पांडे:- 30 एप्रिल 2022 रोजी भारताचे नवीन 29वे लष्कर प्रमुख म्हणून त्यांनी पदभार स्वीकारला.- जन्म: 6 मे 1962 (नागपूर)- 1982 मध्ये कॉर्प्स ऑफ इंजिनियर्समध्ये नियुक्ती - लष्कर प्रमुख पदावर नियुक्त झालेले चौथे मराठी अधिकारी - राष्ट्रीय संरक्षण प्रबोधिनीचे विद्यार्थी - पुरस्कार: परम विशिष्ट सेवा पदक, अतिविशिष्ट सेवा पदक, विशिष्ट सेवा पदक

भूखंड अपवहन : अल्फ्रेड वेगनरविश्वाचे प्रसरण : एडविन हबलभूपट्ट विवर्तनिकी सिद्धांत : मॉर्गन

भारतीय संघराज्याबाबत तज्ज्ञांनी मांडलेली मते:1) केंद्रीकरणाची प्रवृत्ती असलेले संघराज्य : आयव्हर जेनिंग्ज2) सहकारी संघराज्य : ग्रॅनव्हील ऑस्टीन3) अर्ध-संघराज्य : सी. एच. अलेक्झांड्रोविच4) एकात्मिकतेकडे कल असलेले : डी. एन. बॅनर्जी5) पूर्णपणे संघराज्यही नाही, पूर्णपणे एकात्म राज्यही नाही, परंतु दोन्हीचा संयोग : दुर्गादास बसू

भारतीय लोकसंख्या : 2001 : 2011सर्वसाधारण लिंग गुणोत्तर : 933 : 943बालकांमधील लिंग गुणोत्तर : 927 : 918

भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसचे फैजपूर अधिवेशन (1936)अध्यक्ष : जवाहरलाल नेहरूवैशिष्ट्ये : ग्रामीण भागातील पहिलेच अधिवेशन, स्त्रियांचा सहभागहे अधिवेशन कमीत कमी खर्चात, साधेपणाने शिस्तीत साजरे व्हावे यावर गांधीजींचा कटाक्ष होता.यासाठी प्रेमाताई कंटक यांनी 150 स्त्रियांचे काँग्रेससेविका दल उभारले होते.या अधिवेशनादरम्यान अखिल भारतीय किसान सभेचे दुसरे अधिवेशनही एन. जी. रंगा यांच्या अध्यक्षतेखाली भरले होते.यासाठी 500 शेतकऱ्यांनी मनमाड ते फैजपूर असा 250 किलोमीटरचा पायी प्रवास केला.

भारतीय परिषद कायदा, 1909 (मॉर्ले-मिंटो सुधारणा)- केंद्रीय व प्रांतीय विधिमंडळाचा विस्तार (केंद्रीय विधीमंडळातील सदस्यांची संख्या 60)- निर्वाचन तत्वाला अंशतः मान्यता- सदस्यांना प्रश्न विचारण्याचा अधिकार परंतु पूर्वसूचनेची अट- सदस्यांनी मांडलेले ठराव, प्रस्ताव, सूचना आणि प्रश्न मान्य करण्याचा किंवा ते रद्द करण्याचे अधिकार गव्हर्नर जनरलकडे होता.- मुस्लिमांसाठी स्वतंत्र मतदारसंघ - बंगालच्या महसूल बोर्डाचे सदस्य के. जी. गुप्ता आणि हैदराबाद येथील निजामाचे मार्गदर्शक सय्यद हुसेन बिलग्रामी या भारतीयांची नियुक्ती इंडियन कौन्सिलचे सदस्य म्हणून करण्यात आली.- 24 मार्च 1990 रोजी बंगालचे ॲडव्होकेट जनरल लॉर्ड एस. पी. सिन्हा यांची नियुक्ती लॉ मेंबर म्हणून गव्हर्नर जनरलच्या कार्यकारी मंडळावर करण्यात आली.टीका:आर. सी. मुजुमदार : हा सुधारणा कायदा म्हणजे जन्माला आलेले मृत अर्भक.

भारतीय जनगणनेतील नागरी लोकसंख्यानुसार पहिली तीन राज्ये :1. महाराष्ट्र : 5.08 कोटि 2. उत्तर प्रदेश : 4.45 कोटी3. तामिळनाडू : 3.49 कोटि सर्वात शेवटचे राज्य : सिक्किम (1.54लाख)

भारतामध्ये सध्या एकूण 53 व्याघ्र संवर्धन क्षेत्रे आहेत.53वे : गुरु घसीदास राष्ट्रीय उद्यान (संजय राष्ट्रीय उद्यान) आणि तमोर पिंगला वन्यजीव अभयारण्य : छत्तीसगड

भारतातील रेल्वे सुधारणा:- 1843 च्या सुमारास जगन्नाथ शंकरशेठ यांनी मुंबई येथे ग्रेट इंडियन रेल्वे नावाच्या कंपनीची स्थापना केली.- 16 एप्रिल 1853 मुंबई ते ठाणे पहिली रेल्वे.- 1857 मुंबई येथे लोहमार्गाची उभारणी व जमीन संपादन यासाठी लेफ्टनंट प्रेस्कॉट यांच्या अध्यक्षतेखाली रेल्वे मंडळाची स्थापना केली.- रॉबर्टसन समितीच्या शिफारसीनुसार 1905 साली रेल्वे मंडळाची स्थापना.- वेजवूड समितीने रेल्वे कंपन्यांचे एकत्रीकरण करण्यास विरोध दर्शविला.- 1907ला पहिली विजेवर चालणारी ट्राम मुंबई महानगरपालिका मुख्यालयापासून क्रॉफर्ड मार्केटपर्यंत होती.- ‘रेल्वे, रस्ते व तारा यंत्र इत्यादी साधनांची भारताला काहीच उपयोगिता नाही, कारण ही साधने एक प्रकारे दुसऱ्याच्या पत्नीला अलंकृत केल्यासारखे आहे,’ असे लोकमान्य टिळक यांनी म्हटले आहे.- परिणाम: शेतीचे व्यापारीकरण, आंतरराष्ट्रीय व्यापार, देशांतर्गत व्यापार, उद्योगधंद्यांचा विकास, राष्ट्रवाद व राजकीय ऐक्य, स्वदेशी उद्योगांचे नुकसान.

भारतातील रेल्वे मार्गाचे जाळे जगात चौथ्या क्रमांकावर:1. अमेरिका2. रशिया3. चीन4. भारतभारतातील रस्ते वाहतूक जगात दुसऱ्या क्रमांकावर आहे.

भारतातील परकीय गुंतवणूक :- 2000 ते 2021 या काळात भारतात सर्वाधिक परकीय गुंतवणूक झालेले देश : मॉरिशस ® सिंगापूर ® अमेरिका, नेदरलँड- 2020-2021 मध्ये सर्वाधिक FDI : सिंगापूर ® अमेरिका ® मॉरिशस- 2000 ते 2021 या काळात भारतात सर्वाधीक परकीय गुंतवणूक सेवा क्षेत्रात झाली आहे.

भारतातील एकूण मँगनीजच्या साठ्यापैकी 40 टक्के साठा महाराष्ट्रात आढळतो. हे महाराष्ट्रात प्रामुख्याने भंडारा-गोंदिया, नागपूर आणि सिंधुदुर्ग या जिल्ह्यांमध्ये आढळतात. याचा वापर लोह पोलाद उद्योगांमध्ये मोठ्या प्रमाणावर  होतो.

भारतातील आठ उद्योगपती (टाटा, बिर्ला, पुरुषोत्तम ठाकुरदास, कस्तुरभाई लालभाई, अर्देशीर दलाल, A.D. श्रॉफ, जॉन मथाई, लाला श्रीराम) त्यांनी बॉम्बे योजना मांडली होती या योजनेत भारतासाठी सर्वप्रथम मिश्र अर्थव्यवस्थेची संकल्पना मांडली गेलीयोजनेत तीव्र औद्योगीकरण, जमीन सुधारणा, लघुउद्योग व व्यापार इत्यादी मध्ये सुधारणा सुचवण्यात आल्या

भारतात शीख, मुस्लिम, ख्रिश्चन, पारशी, बौद्ध आणि जैन हे अल्पसंख्याक समुदाय आहेत.महाराष्ट्रामध्ये वरील सहा धर्म समुदायासोबतच ज्यू या सातव्या समुदायाला सुद्धा अल्पसंख्याकाचा दर्जा आहे.

भारतात आढळणाऱ्या जिप्समच्या साठ्यांपैकी 92% साठे राजस्थान राज्यात आढळतात तर उर्वरित साठे हे महाराष्ट्र, तमिळनाडू, गुजरात, आंध्र प्रदेश, हिमाचल प्रदेश आणि उत्तर प्रदेश या राज्यांमध्ये आढळून येतात.

भारतात आढळणाऱ्या एकूण लोहखनिजाच्या साठ्यापैकी 20% साठा महाराष्ट्रात आहे तर एकूण मँगनीजच्या साठ्यापैकी 40% साठा महाराष्ट्रात आहे.

भारताच्या राज्यघटेनेचे प्रमुख स्रोर आणि त्यांच्याकडून घेण्यात आलेल्या तरतूदी :1. भारत सरकार कायदा १९३५ – संघराज्यीय योजना, न्यायव्यवस्था, लोकसेवा आयोग, आणीबाणी तरतुदी, राज्यपाल पद, प्रशासकीय तपशील.2. कॅनेडियन घटना : राज्यपाल केंद्राचा प्रतिनिधी म्हणून नेमणूक, प्रभावी केंद्र असलेले संघराज्य, शेषाधीकार केंद्राकडे, सर्वोच्च न्यायालयाचे सल्लागार अधिकारक्षेत्र (कलम १४३)3. ऑस्ट्रेलियन घटना: समवर्ती सूची, संसदेचीसंयुक्त बैठक, व्यापार व वाणिज्य स्वातंत्र्य. 4. वायमार (जर्मनी) घटना : आणीबाणीदरम्यान मूलभूत हक्क स्थगित होणे.

भारताच्या घटनेचे प्रमुख स्त्रोत आणि त्यांच्याकडून घेतलेल्या तरतुदीभारत शासन कायदा 1935- संघराज्यीय योजना- न्यायव्यवस्था- लोकसेवा आयोग- आणीबाणी तरतूदी- राज्यपाल पद- प्रशासकीय तपशीलब्रिटिश घटना- संसदीय शासन व्यवस्था- कॅबिनेट व्यवस्था- द्विगृही संसद- फर्स्ट पास्ट द पोस्ट सिस्टिम- कायदा करण्याची पद्धत- कायद्याचे राज्य- एकल नागरिकत्व- संसदीय विशेषाधिकार- Writsऑस्ट्रेलियन घटना- समवर्ती सूची- संयुक्त बैठक (कलम 108)- व्यापार व वाणिज्य स्वातंत्र्यकॅनेडियन घटना- प्रभावी केंद्र असलेले संघराज्य- शेषाधिकार केंद्राकडे असणे- राज्यपाल केंद्राचा प्रतिनिधी म्हणून नेमणूक- सर्वोच्च न्यायालयाचे सल्लागार अधिकार क्षेत्र (कलम 143)'भारताच्या घटनेचे प्रमुख स्त्रोत आणि त्यांच्याकडून घेतलेल्या तरतुदीदक्षिण आफ्रिका- घटनादुरुस्तीची पद्धत- राज्यसभा सदस्यांची निवडणूकसोव्हियत रशियाची घटना- मूलभूत कर्तव्ये- प्रास्तविकेतील सामाजिक, आर्थिक व राजकीय न्यायजर्मनी (वायमर) घटना- आणीबाणी दरम्यान मूलभूत हक्क स्थगित करणे.जपान घटना- कायद्याने प्रस्थापित पद्धत (Procedure Established by Law)

भारताच्या एकूण लोकसंख्येपैकी 9.28% लोकसंख्या महाराष्ट्रात राहते. महाराष्ट्राचा द्वितीय क्रमांक लागतो.1) उत्तरप्रदेश2) महाराष्ट्र- भारताच्या एकूण क्षेत्रफळापैकी 9.36% क्षेत्रफळ महाराष्ट्राने व्यापले आहे. त्याबाबतीत महाराष्ट्राचा तृतीय क्रमांक लागतो.1) राजस्थान2) मध्यप्रदेश3) महाराष्ट्र

भारताचे करमहसुलातील आकडे बघता प्रत्यक्ष करांचे प्रमाण जास्त आहे मात्र 2016-17 या वर्षात प्रत्यक्ष करांपेक्षा अप्रत्यक्ष कर महसूल वाढून तो 51.7% वर गेला.

भारताचा महान्यायवादी (Attorney General of India) :- कलम 76 मध्ये तरतूद- नियुक्ती : राष्ट्रपतींकडून- राज्यघटनेने महान्यायवादी पदाचा कार्यकाळ घटनेत नमूद केलेला नाही. शिवाय त्याला पदच्युत करण्याविषयीची कारणे व प्रक्रिया राज्यघटनेत दिलेली नाही.- राष्ट्रपतींची मर्जी असेपर्यंत तो पदावर राहू शकतो.- महान्यायवाद्याचे वेतन घटनेत ठरवलेले नाही. राष्ट्रपती ठरवतील त्याप्रमाणे त्याला वेतन मिळते.- कलम 105 : महान्यायवाद्याचे अधिकार, विशेषाधिकार व संरक्षण उपाय.

भारताचा चौथा क्रमांक लागतो.

भारत सरकारच्या समित्या1) बलवंतराय मेहता समिती, 19572) व्ही. टी. कृष्णम्माचारी समिती, 19603) अशोक मेहता समिती, 19774) जी. व्ही. के. राव समिती, 19855) एल. एम. सिंघवी समिती, 19886) पी. के. थंगन समिती, 19887) गाडगीळ समिती, 1988महाराष्ट्र शासनाच्या समित्या1) वसंतराव नाईक समिती, 19602) ल. ना. बोंगिरवार समिती, 19703) बाबूराव काळे समिती, 19804) पी. बी. पाटील समिती, 1984

भारत सरकार कायदा, 1935- 14 भाग, 321कलमे, 10 परिशिष्टे- इंडिया कौन्सिल बरखास्त- कायदेमंडळाच्या संयुक्त बैठकीची तरतूद- प्रांतात दुहेरी शासनव्यवस्था रद्द- 6 प्रांतात द्विगृही कायदेमंडळ- फेडरल कोर्टाची स्थापना- ॲडव्होकेट जनरल हे नवीन पद तयार

भारत निर्माण योजना- सुरुवात : 2005-06- या योजनेची सुरुवात 10व्या पंचवार्षिक योजनेत झाली.- धोरण - 'खेड्याकडे एक पाऊल'- उद्देश - सर्वसमावेशक विकासासाठी ग्रामीण भागात पायाभूत सुविधांचा विकास करणे.- भारत निर्माण योजनेचे घटक :(1) सिंचन (2) रस्ते (3) घरे (4) पाणी-पुरवठा (5) विद्युतीकरण (6) दूरसंचार

भारत आणि सौदी अरेबियाने 'अल-मोहेद अल-हिंदी' नावाचा पहिला-वहिला नौदल सराव सुरू केला. (August 2021)या द्विपक्षीय सरावाचा निर्णय 2019 मध्ये झालेल्या रियाध शिखर परिषदेत घेण्यात आला.

भरणाऱ्या नळांना एकत्र मिळून लागणारा वेळ = 18 तास अधिकचा लागणारा वेळ = 6 तास182 /6=54 तास

ब्लू ड्यूक - हिमालयात आढळणारे फुलपाखरू.- 2015 मध्ये राज्य फुलपाखरू घोषित करणारे महाराष्ट्र पहिले राज्य.

ब्रिक्स राष्ट्रांनी 2014च्या  ब्राझील परिषदेमध्ये न्यू डेवलपमेंट बँकेची स्थापना करण्याचा निर्णय घेतला. हा करार 15 जुलै 2014 रोजी फौर्टलेजा परिषदेत सर्व सदस्यांच्या स्वाक्षऱ्या निशी घेण्यात आला.- 27 ऑगस्ट 2016 पासून न्यू डेव्हलपमेंट बँकने प्रत्यक्षात कामकाजास सुरुवात केली.- मुख्यालय : शांघाय - सदस्य : पाच (BRICS nations)- पायाभूत सुविधा व शाश्वत विकासासाठी उभरत्या अर्थव्यवस्थांना आर्थिक स्त्रोत उपलब्ध करणे.

ब्राह्मो समाज:- स्थापना : 28 ऑगस्ट 1828 - समाजाचे मुख्य तत्व : ईश्वर एकच असून तो निर्गुण, निराकार, अनादी अनंत आहे.- रॉय यांना कोणताही नवीन धर्म स्थापन करायचा नव्हता, केवळ हिंदू धर्मातील दोष दूर करायचे होते. त्यांना कोणतेही स्वरूपाची मूर्ती पूजा मान्य नव्हती.- रॉय यांनी ताराचंद चक्रवर्ती यांना ब्राह्मो समाजाचे सेक्रेटरी म्हणून नेमले होते.- चक्रवर्ती, चंद्रशेखर देव व प्रसन्न कुमार टागोर यांनी समाजाच्या कार्यासाठी मदत केली.- ब्राह्मो समाजाच्या प्रसारासाठी व सनातनींचा विरोध कमी करण्यासाठी संवाद कौमुदी व समाचार चंद्रिका ही पत्रे काढली.- रॉय यांच्या मृत्यूनंतर रामचंद्र विद्याबागीश हे ब्राह्मो समाजाची आठवड्याची प्रार्थना घेत.दोन वेळा फूट:1) 1865: आदी ब्राह्मो समाज (देवेंद्रनाथ टागोर) व ब्राह्मो समाज ऑफ इंडिया (केशवचंद्रसेन)2) 1878: केशवचंद्र यांच्यापासून दूर गेलेल्या मित्रांनी साधारण ब्राम्हो समाजाची स्थापना केली. शिवनाथ शास्त्री यांनी या समाजाचे नेतृत्व केले.

ब्रायोफायटा- या वनस्पतींना खरी मुळे, खोड व पाने नसतात. परंतु मुळासारखे दिसणारे मूलाभ (Rhizome) असतात. हे मूलाभ लिव्हर वर्टस्‌मध्ये एकपेशीय तर मॉसेसमध्ये बहुपेशीय असतात.- मूलाभाद्वारे पाणी आणि क्षार शोषून घेतले जातात, तसेच वनस्पतींना आधारकास चिकटून राहण्यास मदत होते.- यांचे प्रजनन शाकीय पद्धतीने तसेच बीजाणूनिर्मिती या अलैंगिक पद्धतीने होते.- या वनस्पती उभयचर असून यांना संवहनी संस्था नसते.- यांचे वर्गीकरण लिव्हरवर्टस्‌, मॉसेस आणि हॉर्नवर्टस्‌ या तीन गटांत केले जाते.

बोल्ट्झमन पुरस्कार 2022 सांख्यिकीय भौतिकशास्त्रज्ञ डॉ. दीपक धर यांना घोषित झाला आहे. भारताला पहिल्यांदाच हा पुरस्कार प्राप्त झाला आहे.2022 चे विजेते : 1) डॉ. दीपक धर2) डॉ. जॉन हॉपफिल्ड बोल्ट्झमन पुरस्काराविषयी:- सुरुवात : 1975 (International Union of Pure and Applied Physics या संस्थेच्या स्टॅटीस्टीकल कमिशनद्वारे) - नोबेल पुरस्कारा इतकाच प्रतिष्ठेचा हा पुरस्कार दर तीन वर्षांनी घोषित करण्यात येतो. - सांख्यिकीय भौतिकशास्त्रातील भरीव आणि महत्त्वपूर्ण संशोधनासाठी हा पुरस्कार प्रदान करण्यात येतो .डॉ. दीपक धर: - सध्या भारतीय विज्ञान शिक्षण आणि संशोधन संस्था, पुणे (आयसर) येथे भौतिकशास्त्र विभागात प्रतिष्ठीत प्राध्यापक म्हणून कार्यरत.- 1991 मध्ये देशातील सर्वोच्च वैज्ञानिक पुरस्कार शांती स्वरूप भटनागर पुरस्काराने सन्मानित.

बॉम्बे प्लॅन :- मुंबईतील आठ उद्योगपतींनी भारताच्या आर्थिकविकासासाठी एक योजना तयार केली होती.- या बॉम्बे प्लॅनमध्ये भारताने मिश्र अर्थव्यवस्थेचा स्विकार करावा असे सुचवण्यात आले होते.- या योजनेला टाटा बिर्ला योजना असेही म्हणतात.

बॉम्बे एज्युकेशन सोसायटी - 1816लोकशिक्षण समिती - 1823संस्कृत महाविद्यालय - 1821बोर्ड ऑफ एज्युकेशन - 1840

बॉम्बे असोसिएशनच्या पुढील मागण्या होत्या.- युरोपियन अधिकाऱ्यांवरचा खर्च कमी करावा.- राजकारभारात गुप्तता नसावी.- इंडिया कौन्सिल ब्रिटनमध्ये स्थापन केले जावे.- स्थानिक स्वराज्य संस्थांच्या कारभारात भारतीयांना संधी द्यावी.

बेरोजगारीचे प्रकार1) खुली बेरोजगारी (Open Unemployment) : काम करण्याची इच्छा व क्षमता असूनही नियमित उत्पन्न देणारा रोजगार प्राप्त होत नसेल तर त्याला खुली बेरोजगारी असे म्हणतात.2) हंगामी बेरोजगारी (Seasonal Unemployment) : शेतीची नांगरणीपासून कापणीपर्यंतचा कालावधी सोडून वर्षाच्या इतर काळात भासणारी बेरोजगारी हे हंगामी बेरोजगारीचे उत्तम उदाहरण आहे. अशा प्रकारची बेरोजगारी पर्यटन क्षेत्र, वूलन कापडाचे कारखाने, आईसक्रिमचे कारखाने इत्यादींमध्येही निर्माण होऊ शकते.3) अदृश्य/प्रच्छन्न बेरोजगारी (Disguised Unemployment)- आपल्या क्षमतेचा पूर्ण वापर करून एखादे काम जेवढे व्यक्ती करू शकतात त्यापेक्षा जास्त व्यक्ती त्या कामात गुंतलेले असल्यास ते जास्तीचे व्यक्ती अदृश्यपणे/प्रच्छन्नपणे बेरोजगार आहेत असे म्हटले जाते.-सकृतदर्शनी या व्यक्तींचे काम उत्पादक स्वरूपाचे मुळीच नसते. म्हणजेच त्यांची सीमान्त उत्पादकता (marginal productivity) शून्य किंवा नाममात्र असते. कारण अशा व्यक्तींना व्यवसायातून बाजूला सारले तरी त्यामुळे उत्पादनाच्या पातळीवर मुळीच विपरीत परिणाम होत नाही.4) कमी प्रतीची बेरोजगारी (Underemployment) : ज्यावेळी एखाद्या व्यक्तीला आपल्या क्षमतेपेक्षा/ कार्यक्षमतेपेक्षा/ शिक्षणाच्या दर्जापेक्षा कमी प्रतीच्या रोजगारावर समाधान मानावे लागते त्यावेळी तिला कमी प्रतीची बेरोजगारी असे म्हणतात.5) सुशिक्षित बेरोजगारी (Educated Unemployment) : जेव्हा सुशिक्षित लोक कमी प्रतीच्या किंवा खुल्या बेरोजगारीला बळी पडतात तेव्हा त्याला सुशिक्षित बेरोजगारी असे म्हणतात.6) चक्रीय बेरोजगारी (Cyclic Unemployment) : विकसित भांडवलशाही देशांमधील व्यापारी चक्राच्या मंदीच्या परिस्थितीत जी बेरोजगारी दिसून येते तिला चक्रीय बेरोजगारी असे म्हणतात.7) घर्षणात्मक बेरोजगारी (Frictional Unemployment) : जेव्हा कामगार अधिक चांगल्या रोजगाराच्या प्रतिक्षेत ऐच्छिकरीत्या बेरोजगार असतो तेव्हा त्यास घर्षणात्मक बेरोजगारी असे म्हणतात. विशेषत: विकसित देशांत जेव्हा नवीन उद्योग जुन्या उद्योगांना त्यांच्या व्यवसायातून बाहेर पडण्यास भाग पडतात व कामगार अधिक चांगल्या रोजगाराच्या प्रतिक्षेत असतात तेव्हा ही बेरोजगारी निर्माण होते. असा तात्पुरता कालावधी जेव्हा कामगार ऐच्छिकरित्या बेरोजगार असतो तेव्हा त्या परिस्थितीला घर्षणात्मक बेरोजगारी असे म्हणतात.8) संरचनात्मक बेरोजगारी (Structural unemployment) : अर्थव्यवस्थेत संरचनात्मक बदल झाल्यामुळे कामगारांची कौशल्ये आणि कामासाठी आवश्यक कौशल्ये यामध्ये असंतुलन निर्माण झाल्याने निर्माण होणाऱ्या बेरोजगारीला संरचनात्मक बेरोजगारी असे म्हणतात.ही तफावत तंत्रज्ञानाचा दर्जा सुधारल्यामुळे, दीर्घ मंदीच्या कालावधीमुळे इत्यादी कारणांमुळे निर्माण होऊ शकते.- विकसनशील देशांमध्ये उत्पादनक्षमतेच्या (Productive capacity) कमतरतेमुळे निर्माण होणाऱ्या बेरोजगारीसही संरचनात्मक बेरोजगारी असे संबोधले जाते.- घर्षणात्मक बेरोजगारी आणि संरचनात्मक बेरोजगारी या दोन प्रकारांना मिळून 'नैसर्गिक बेरोजगारी' (natural unemployment) असे म्हटले जाते.9) तांत्रिक बेरोजगारी (Technological unemployment) : हे संरचनात्मक बेरोजगारीचे एक स्वरूप आहे. उत्पादन प्रक्रियेत सुधारित तंत्रज्ञानाचा वापर वाढल्याने जुनी तांत्रिक कौशल्ये असलेल्या कामगारांना काम मिळत नाही किंवा त्यांना काढून टाकले जाते.10) दीर्घकालिक/जुनाट बेरोजगारी (Chronic unemployment) : ज्यावेळी बेरोजगारी हे देशाचे दीर्घकाळासाठीचे वैशिष्ट्य बनते त्यावेळी त्या स्थितीला दीर्घकालिक बेरोजगारी असे म्हणतात. काही देशांमध्ये (विशेषत: विकसित) एक वर्षापेक्षा अधिक कालावधीसाठी बेरोजगार राहिलेल्या व्यक्तीस दीर्घकालिक बेरोजगार असे म्हणतात.- न्यूनविकसित विकसनशील देशांना दीर्घकालिक बेरोजगारीची समस्या पुढील कारणांमुळे भेडसावते. दारिद्र्याचे दृष्टचक्र, संसाधनांचा अल्प विकास व वापर, उच्च लोकसंख्या वाढीचा दर, कालबाह्य तंत्रज्ञानाचा वापर, भांडवल निर्मितीचा दर कमी इ.11) प्रासंगिक बेरोजगारी (Casual unemployment) : बऱ्याच क्षेत्रांमध्ये कामगारांना करारावर (on contract) घेतले जाते. करार संपल्यानंतर पुढील काम मिळेपर्यंत अशा कामगारांना प्रासंगिक बेरोजगार असे संबोधले जाते. अशा व्यक्तींना कामाची कोणतीही शाश्वती नसते.

बेरोजगारी या शब्दात अनैच्छिक बेरोजगारी असा अर्थ अभिप्रेत आहे. म्हणजेच काम करायची इच्छा असूनही रोजगार न मिळणाऱ्यांना अनैच्छिक बेरोजगार म्हणतात.एखाद्या व्यक्तीला काम करायची इच्छा नसेल तर त्याला बेरोजगार म्हणत नाहीत.

बेंगळुरुमध्ये देशातील पहिले ARTPARK- देशातील पहिले कृत्रिम बुद्धिमत्ता आणि रोबोटिक्स टेक्नॉलॉजी पार्क (Artificial Intelligence Robotics Technology Park : ARTPARK) बेंगळुरू, कर्नाटक येथे सुरू करण्यात आले.- राज्य आणि केंद्र सरकारकडून 230 कोटी रुपयांच्या बीज भांडवलासह IISC बेंगळुरूने स्थापन केलेल्या ना-नफा फाऊंडेशनद्वारे हे पार्क स्थापन करण्यात आले आहे.- आरोग्यसेवा, शिक्षण, गतीशीलता, पायाभूत सुविधा, कृषी, किरकोळ व्यापार आणि सायबर-सुरक्षा या क्षेत्रांतील समस्यांचे निराकरण करण्याचे उद्दिष्ट ARTPARK चे आहे.

बॅकिंग नियमन कायदा 1949 नुसार सर्व व्यापारी तसेच सहकारी बँकांचे नियमन व नियंत्रण रिझर्व्ह बँक करते.

बुधल गुहागर - रत्नागिरी

बिगर कृषी रोजगाराची टक्केवारी किमान 25 टक्के असावी.

बाळशास्त्री जांभेकरांनी दर्पण पत्राच्या माध्यमातून केलेल्या सामाजिक सुधारणा / जागृतीकार्याने प्रभावित होऊन गव्हर्नर सर जेम्स कर्नाकने 1840 ला जांभेकरांना जस्टीस ऑफ पीसपदवी दिली.

बाललिंग गुणोत्तर (2011)सर्वाधिक1) गडचिरोली - 9562) सिंधुदुर्ग - 9453) गोंदिया - 9444) रत्नागिरी - 9405) भंडारा - 939सर्वात कमी1) बीड2) जळगाव3) अहमदनगर4) बुलढाणा5) कोल्हापूर

बामणोलीचा डोंगर सातारा जिल्ह्यात आहे.- होनाई, शुक्राचार्य, मल्लिकार्जुन, दंडोबा, आडवा, आष्टा, बेलवगड आणि काळभैरव डोंगरसांगली जिल्ह्यात आढळतात.

बाबुराव जगताप हे के. वि. गोडबोले यांनी स्थापन केलेल्या 'जातीनिर्मूलन संस्थेचे' 1962 ते 1966 या काळात अध्यक्ष होते.

बर्वे प्रकरण :- कोल्हापूरचे छत्रपती चौथे शिवाजी यांचे दिवाण बर्वे छत्रपतींचा छळ करत होते. त्याविरुद्ध टिळक व आगरकरांनी केसरी व मराठामधून आवाज उठवला. त्यामुळे बर्वे यांनी त्याविरुद्ध टिळक व आगरकरांवर अब्रुनुकसानीचा खटला दाखल केला. यामध्ये दोघांना तीन महिन्यांचा सक्षम कारावासाची शिक्षा झाली.- या तुरुंगवासादरम्यान आगरकरांनी डोंगरीच्या तुरुंगातील 101 दिवस हे पुस्तक लिहिले.- तुरुंगातून सुटल्यानंतर महात्मा फुले व ना. मे. लोखंडे यांनी दोघांचा सत्कार व मिरवणूक काढली.

बनिहाल - जम्मू : श्रीनगरशिप्कीला - हिमाचल प्रदेश : तिबेट

फॅक्टरी ॲक्ट, 1891:- 1890 बर्लिन परिषदेनुसार मेजर लेथ ब्रीज यांच्या अध्यक्षते खाली कमिशन; त्यानुसार 1 जानेवारी 1892 कायदा लागू.- फॅक्टरी म्हणजे 50 अथवा त्यापेक्षा जास्त कामगार चार महिन्यांपेक्षा अधिक काळ काम करतात अशी जागा.- स्त्रियांसाठी कामाचे 11 तास निश्चित करण्यात आले; 1 ते 1:30 विश्रांती व सकाळी सहापूर्वी व सायंकाळी साडेसहा नंतर कामासाठी थांबू नये.- रविवारी आठवड्याची सुट्टीफॅक्टरी ॲक्ट, 1911:- स्मिथ कमिशनच्या अहवालावर आधारित- मुलांच्या कामाचे तास - 6 तास- स्त्रियांच्या रात्रपाळीच्या कामावर बंदी- पुरुषांचे कामाचे तास - 12 तास

फुले यांनी 8 मार्च 1864 ला पुणे येथे गोखले यांच्या बागेत एका शेनवी जातीतील अठरा वर्षाच्या विधवेचा पुनर्विवाह त्याच जातीतील विदुरा सोबत केला हाच पहिला पुनर्विवाह होतामहात्मा ज्योतिबा फुले यांनी 1865 ला विधवा केशवपण बंदीसाठी नाविक समाजाचा संप तळेगाव ढमढेरेला घडवून आणला1882 ला हंटर आयोगासमोर त्यांनी निवेदन दिले1878-82 ला ते पुणे नगरपालिकेचे ते सदस्य होते