हैद्राबाद संस्थानात तेलगू भाषिक तसेच कन्नड भाषिक आंध्रपरिषद व कर्नाटक परिषद ते भरवितअसत. त्याप्रमाणे महाराष्ट् रातही महाराष्ट्र प्रांतिक परिषद भरविण्यात येऊ लागली. या परिषदेच्यापहिल्या अधिवेशनाला स्वामीजी (स्वामी रामानंद तीर्थ), बाबासाहेब परांजपे हजर होते. गोविंदरावनानल हे परभणीचे वकिल अध्यक्ष होते

स्थितांबर - हा थर तपांबरापासून तपस्तब्धीने विलग होतो. या स्तराच्या खालील भागात 20 कि.मी उंचीपर्यंत तापमान स्थिर राहते. त्यानंतर 50 कि. मी उंचीपर्यंत ओझोनमुळे तापमान वाढते.ओझोनांबर हा स्थितांबरातच पृथ्वीपासून 20-40 कि. मी दरम्यान स्थित असतो.

स्थलांतराचे दुष्परिणाम- लोकसंख्यावाढ : स्थलांतरामुळे शहराच्या लोकसंख्येत झपाट्याने वाढ व प्रशासकीय यंत्रणेवरताण.- वेगवान नागरीकरण : नाशिक, पुणे, औरंगाबाद यासारख्या शहरात झपाट्याने वाढ- झोपडपट्टीत वाढ : स्थलांतरित मजूर अल्प वेतनामुळे झोपडपट्ट्यांना प्राधान्य देतात त्यामुळेझोपडपट्ट्यात जलद वाढ- अन्य दुष्परिणाम, सामाजिक अशांतता, दैनंदिन सोयींवर ताण (आर्थिक)

संयुक्त पक्ष (युनियनिस्ट पार्टी) : 1923- संस्थापक : सर छोटू रामसर फाजली हुसेनसर सिकंदर हयात खान- या संस्थेने पंजाब प्रातांतील हिंदू, मुस्लिम, शीख या सर्व धर्मातील जमीनदार वर्गाचे हितसंबंधवाहिले.

सबसॉइलिंग म्हणजे यंत्राच्या सहाय्याने जमीन म्हणून मोकळी करणे.

शहर नगरांचा विकास :- 1) नगर (City) - 1 लाखांहून अधिक लोकसंख्या महाराष्ट् रात एकूण अशी 44 शहरे- 2) महानगर (Metropolitan) : 10 लाखांहून अधिक लोकसंख्या महाराष्ट् रात एकूण 6 महानगरे- 3) सन्ननगर (Conurbation) : दोन वेगवेगळी शहरे जोडलेली असतात. उदा. हैद्राबाद -सिंकदराबाद, पुणे - पिंपरी चिंचवड- 4) महाकायनगर (Megalapolis) : 50 लाखांहून अधिक लोकसंख्या यात महाराष्ट् रातील बृहन्मुंबईया शहराचा समावेश5) शहर (Town) : 50 हजारांपेक्षा अधिक लोकसंख्या. शहराचे सर्वात महत्त्वाचे वैशिष्ट्य म्हणजे75% पेक्षा अधिक पुरुष लोकसंख्या कृषेतर कार्यात गुंतलेली असते.

विजयालक्ष्मी पंडित : (1900-1990)- स्वातंत्र्यसेनानी- पंडित जवाहरलाल नेहरू यांच्या भगिणी- बॅ रणजित सिताराम पंडित यांच्या पत्नी- युनोच्या पहिल्या महिला अध्यक्षा, भारतातील मंत्रिपद भुषविणाऱ्या पहिल्या महिला, महाराष्ट् राच्याराज्यपाल, भारताच्या राजपूत अशी विविधांगी ओळख.- सविनय कायदेभंग तसेच छोडो भारत आंदोलन काळात तुरुंगवासाची शिक्षा त्यांना झाली.- 1934 पासून राजकारणात सक्रिय. अलाहाबाद नगरपालिकेच्या सदस्या. तेव्हा तिथे शिक्षणसभापती पद सांभाळले.- 1940-42 या काळात अखिल भारतीय महिला संमेलनाचे अध्यक्षपद भूषविले.- So, I becan a Minister, Prison days व The Scope of Happiness ही पुस्तके त्यांनीलिहिली.- 1968 मध्ये लोकसभेचा राजीनामा देऊन राजकारणातून निवृत्ती घेतली

वाऱ्याच्या कार्याद्वारा निर्मित भूरुपे- अपक्षरण1) वातगर्त 2) वातघृष्ट3) जाळीदार खडक 4) भूछत्र5) झ्युजेन 6) यारंदांग7) द्विपगिरी 8) मेसा/स्कं धगिरी9) भूस्तंभ 10) नैसर्गिक गवाक्ष/सेतू/पूल11) हमादा- निपेक्षण1) वालुकागिरी 2) उर्मी चिन्हे3) बारखण 4) लोएस मैदान5) वाळू वट 6) वालुका स्तर- सागरी लाटांच्या कार्यामुळे निर्माण होणारी भूरुपे- खनन1) आखात, भूशिरे 2) समुद्रकडा3) तरंगघर्षित चबुतरा 4) अर्धवर्तुळाकार खळगे5) सागरी गुहा 6) सागरी कमानी7) अवशिष्ट स्तंभ 8) आघात छिद्रे - निक्षेपण1) पुळण 2) वाळूचा दांडा3) भूसंलग्न दांडा 4) खाजण5) टोंबोलो

वनस्पतींच्या जुन्या पानांवर परिणाम करणारी मूलद्रव्ये: N, P, K, Mg,Mo- K , Mo : dead spots- N, P, Mg : No dead spots (Mg: Green veins, N-yellow veins)• वनस्पतींच्या नव्या पानांवर परिणाम करणारी मूलद्रव्ये:S, Fe, Mn, Cu- Fe , Mn : Green veins- S, Cu : Yellow Veins• झिंक च्या कमतरतेमुळे नव्या आणि जुन्या अशा दोन्ही पानांवर परिणाम होतो• शेंड्यावर परिणाम करणारी मूलद्रव्येCa , B

राज्यातील 31 मार्च 2017 अखेर 42 प्रकल्पांची एकूण क्षमता 4769 mw इतकी होती.- प्रकल्प जि ल्हाचाळकेवाडी, ठोसेघर, वकुंसवडे, आंभेरी, अगसवाडी - सातारागुडे पाचगणी, धाळगाव - सांगलीखांडके - अहमदनगरब्राह्मणवेल - धुळेचकाला - नंदुरबारऔंधवाडी - नाशिकआंध्रलेक - पुणे

या धोरणाची मुख्य उद्दिष्ट्ये- 1) जागतिक राजकारणात कोणत्याही गटात सामील न होणे वा कोणताही करार न करणे.- 2) दोन महाशक्तीमधील तणाव दूर करणारी तिसरी शक्ती म्हणून कार्य करणे.- 3) जगात शांतता निर्माण करण्यासाठी पोषक वातावरण निर्माण करणे- 4) वादग्रस्त प्रश्न शांततेने सोडवणे.- 5) युनोच्या ध्येये व उ􀀀दिष्टे यावर विश्वास ठेवणे.

मृदा प्रकार व रंध्रांचे प्रमाणचिकन माती(clay) - 50 ते 60 टक्केपोयटा माती(loamy) - 30 ते 50 टक्केवालुकामय माती(sandy) - 20 ते 30 टक्के

मृदा निर्मितीचे घटक1) निष्क्रिय घटक (Passive) : अ) जनक खडक , ब)भूरचना2) सक्रिय घटक(Active) : अ) हवामान ब) सजीव(जिवावरण)3) वेळ हा neutral घटक आहे

मृदा आणि त्यांच्या सुधारणा1. चोपण मृदा - चोपण मृदेच्या सुधारणेसाठी जिप्सम, सल्फर,आयर्न पायराईट,मळी इत्यादीसुधारकांची आवश्यकता असते. तसेच आम्लयुक्त खतांचा वापर व हिरवळीची खते इत्यादी2. खारवट मृदा - खारवट मृदेची पुढची अवस्था चोपण मृदा असल्याकारणाने खारवट मृदेच्यासुधारणेसाठी चोपण मृदेसारख्याच उपायांचा वापर करतात.3. आम्लयुक्त मृदा - कॅल्शियम कार्बोनेट, डोलोमाइट,खडू, चुना तसेच वूड ऍश

मूलद्रव्य व त्याची कमतरता दाखवणारी निदर्शक पिके-1. नायट्रोजन आणि कॅल्शियम - फुलगोबी आणि पत्ता गोबी2. फॉस्फरस - मोहरी3. पोटॅशियम - बटाटा4. सोडियम - बीट5. बोरॉन - सूर्यफूल6. लोह - ज्वारी

भारत सरकार कायदा 1935 :- 2 ऑगस्ट 1935 विधेयकास इंग्लंडच्या राजाची मान्यता- या कायद्यात 321 कलमे व 10 विभाग होते.- या कायद्यानुसार संघराज्याची निर्मिती करण्यात येईल असे घोषित केले गेले होते. परंतु ही तरतूदप्रत्यक्षात आलीच नाही.- कें द्रामध्ये द्विदल राज्यपद्धतीची घोषणा- प्रातांतील द्विदल शासनपद्धती रद्द करून प्रांतांना स्वायत्ता देण्यात आली.- लोकसेवा आयोग स्थापन करण्याची तरतूद या कायद्यात होती.- भारतमंत्र्याचे इंडिया कौन्सिल रद्द करण्यात आले.- संघ न्यायालय स्थापन करण्यात आले.- या कायद्याने शीख, ख्रिश्चन, स्रिया, कामगार यांना स्वतंत्र मतदारसंघ दिले.- एकूण लोकसंख्येच्या 10% लोकांना मतदानाचा अधिकार दिला.

ब्राह्मो समाज 1828- राजा राममोहन रॉय- सेक्रेटरी - ताराचंद चक्रवती- जगातील सर्वच धर्म एकेश्वरी धर्मतत्त्वांचा पुरस्कार करणारे आहेत, असे ब्राह्मो समाज म्हणतअसे.- ताराचंद चक्रवती, चंद्रशेखर देव, व प्रसन्नकुमार टागोर या विचारवंतांनी रॉय यांना एकेश्वरीतत्त्वाच्या कार्यास सहकार्य केले होते.- मूर्तीपूजा करू नये असे ब्राह्मो समाजाचे तत्त्व होते.- ब्राह्मो समाजावरील ख्रिश्चन धर्माचा प्रभाव देवेंद्रनाथ टागोर यांनी कमी केला.

पूर्व विदर्भामध्ये (भंडारा,चंद्रपूर, गडचिरोली, गोंदिया) भातशेतीसाठी शेतीच्या वरच्या बाजूस तयारकेलेल्या छोट्या तलावास बोडी असे म्हणतात.नमूद जिल्ह्यांमध्ये शासनाने जुन्या झालेल्या या तलावांच्या नूतनीकरणाचे कार्य हाती घेतले आहे.

दादोबा पांडुरंग तर्खडकर : इतर ग्रंथ- 1) मराठी व गुजराती नकाशांचे पुस्तक- 2) मराठी लघु व्याकरण- 3) विधमा श्रुमार्जन- 4) परमहांसिक ब्राम्ह धर्म- 5) शिशुबोध- 6) सुधारणवादी काव्यपंक्ती

दलित साहित्याचे अग्रदूत : अण्णाभाऊ साठे, शंकरराव खरात, डॉ. म. ना. वानखेडे, डॉ. गंगाधरपानतावणे, कवी नामदेव ढसाळ, बाबूराव बागूल इ.- इतर महत्त्वाचे दलित साहित्यिक : केशव मेश्राम, दया पवार, यशवंत मनोहर, प्र. ई. सोनकांबळे,योगीराज वाघमारे, दत्ता भगत, त्र्यंबक सपकाळे, माधव कोंडविलकर, लक्ष्मण माने

थिओसॉफिकल सोसायटी :- स्थापना - 1875 अमेरिका- अध्यक्ष/संस्थापक - कर्नल हेन्री स्टील अलकॉट, मॅडम ब्लाव्हस्की- 1907 मध्ये ॲनी बेझंट अध्यक्षा बनल्या- 1884 ला मद्रास येथे थिऑसॉफिक सोसायटी स्थापन- सध्या चेन्नई (अडयार) येथे संस्थेचे मुख्यालय आहे.- थिओसॉफिकल सोसायटीचा भारतात प्रचार प्रसार करण्याचे श्रेय ॲनी बेझंट यांच्याकडे जाते

तिरक - जेव्हा कपाशीला कायम दुष्काळ पडतो, हलक्या वालुकामय मातीमध्ये पोषक तूटनिर्माण होते, पुरेसा पाणीपुरवठा होत नाही आणि पेरणी लवकर होते तेव्हा सहसा हा रोग होतो.हा कोणत्या सजीवामुळे नाही तर शारीरिक(physiological) रोग आहे. हायब्रीड कापसामध्ये हीसामान्य गोष्ट आहे, जी जूनमध्ये उच्च तापमानात लवकर बोंडे तयार करण्यास सुरवात करतात.

जलसंधारणामधील एक महत्त्वाची बाब म्हणजे पाण्याला जमिनीमध्ये झिरपण्यापासून रोखणे.पावसाळा संपल्यानंतर सिंचनाची सोय म्हणून शेततळ्यांमध्ये पावसाळ्याच्या काळात पाणीसाठवतात .ते पाणी झिरपू नये म्हणून वरील साधने उपयुक्त आहेत.बेंटोनाईट ही कच्छ प्रदेशात सापडणारी उत्तम sealing properties असणारी माती आहे.

जमिनीमध्ये जास्त पाणी साचून राहिले किंवा मृदेचे तापमान अधिक असले तर बटाट्यासऑक्सिजनचा पुरवठा व्यवस्थित होत नाही.ऑक्सिजनच्या कमतरतेमुळे बटाट्याच्या पेशी मृतहोतात व त्यामुळे बटाटा आतून काळा पडतो.

जमिनीचे वर्गीकरण 8 वर्गांमध्ये केले जाते .त्यातील पहिले चार वर्ग हे लागवडीसाठी तर नंतरचेचार वर्ग हे लागवडी व्यतिरिक्त चराई, कुरणे,वने इत्यादी कारणांसाठी वापरल्या जातात.वर्ग 1: ही जमीन लागवडीसाठी सर्वोत्तम असते. यामध्ये केवळ पीक व्यवस्थापनाच्या प्रक्रियांचीगरज असते. उदा.गंगेचा सुपीक मैदानी प्रदेशवर्ग 2: ही जमीन सुद्धा लागवडीसाठी उपयुक्त असते परंतु या जमिनीमध्ये पीक व्यवस्थापनाच्याप्रक्रियांसोबतच काही प्रमाणात मृदेची काळजी घ्यावी लागते.उदा. कापसाची काळी मृदा व खोल तांबडी मृदावर्ग 3 : या मृदेमध्ये विशेष प्रकारच्या मृदा संधारण पद्धतींचा अवलंब करून शेती करावी लागते.उदा. उथळ तांबडी मृदा व क्षारयुक्त काळी मृदावर्ग 4 - या मृदेमध्ये लागवडीवर अतिशय जास्त निर्बंध येतात. त्यामुळे लागवडीपेक्षा या मृदेचासर्वोत्तम उपयोग कुरणांसाठी केला जाऊ शकतो.उदा. उत्तम मृदा आणि चोपण / खारवट मृदावर्ग 5 - या जमिनीमध्ये खडकाळ मृदांचा समावेश होतो. ही जमीन मुख्यतः चराईसाठी ववनीकरणासाठी वापरल्या जाते.उदा. शुष्क जमिनीवर्ग 6 आणि 7 : कुरण आणि चराईसाठी या जमिनींवर अनेक निर्बंध येतातवर्ग 8 : या जमिनीवर कोणत्याच प्रकारची लागवड करता येत नाही. म्हणून या जमिनी जंगलीश्वापदांसाठी किंवा खाणींसाठी मोकळ्या सोडून देण्यात येतात.

जगाला क्षेपणास्र मुक्त करणे हा या इनिशिएटिव्हचा मुख्य उद्देश होता.

केशवचंद्र सेन (1838-1884)- ब्राह्मो समाजाचे एक प्रमुख नेते- 1861 नंतर ब्राह्मो समाजाचे नेतृत्व स्विकारले.- 1866 मध्ये 'भारतीय ब्राह्मो समाजाची स्थापना'- कर्डे वक्ते होते, बंगालबाहेर ब्राह्मो समाजाचा प्रसार केला.- केशवचंद्र सेन यांच्या प्रयत्नानेच इंग्रज सरकारने 1872 मध्ये 'सिव्हिल मॅरेज ॲक्ट' मंजूर केला.- परंतु 1873 मध्ये त्यांनी स्वत:च्या कन्येचा विवाह कुचबिहारच्या महाराजांशी वयाच्या 13व्या वर्षीलावून दिला. त्यामुळे त्यांचे अनुयायी नाराज झाले. त्यांनी स्वतंत्र होऊन 'साधारण ब्राह्मो समाज' स्थापन केला.

कार्बन:नत्र गुणोत्तर -- हे गुणोत्तर विघटनाच्या दराचा अंदाज लावण्यासाठी महत्त्वाचे असते.विघटनासाठी नायट्रोजनचेप्रमाण जास्त असावे लागते. म्हणून शेंगवर्गीय वनस्पतींचा पालापाचोळा अतिशय जास्त दरानेविघटित होत असतो. कारण त्यांच्या मुळांमध्ये  स्थिरीकरण झालेला नायट्रोजन उपस्थित असतो.जेवढे जास्त कार्बन : नत्र गुणोत्तर एवढा जास्त वेळ विघटनासाठी लागतो.- साधारणतः लागवडीसाठी योग्य जमिनीचे कार्बन:नत्र गुणोत्तर 8:1 ते 15:1 एवढे असते- शेणखत आणि शेंगावर्गीय वनस्पती - 20:1 ते 30:1- सूक्ष्मजीवांचे कार्बन:नत्र गुणोत्तर - 4:1 ते 9:1

कामकाज योजना : कें द्रसरकारात मंत्री असलेल्या व राज्यांच्या मुख्यमंत्रीपदी असलेल्या अनेकबड्या काँग्रेस नेत्यांनी स्वखुशीने आपल्या पदांचा राजीनामा द्यावा व पक्षसंघटनेचे कार्य हाती घ्यावे.यामुळे पक्षाला नवचैतन्य प्राप्त होईल.- या योजनेचे पक्षाच्या सर्व स्तरांतून उत्साहाने स्वागत करण्यात आले.- मंत्रिपदावरील जवळजवळ 300 जणांनी लगेचच राजीनामे सादर केले.- 24 ऑगस्ट रोजी (1963) सहा ज्येष्ठ मंत्र्यांचे राजीनामे नेहरूंनी स्वीकारले.- 1) मोरारजी देसाई 2) लालबहादूर शास्री - 3) स. का. पाटील 4) जनजीवनराम- 5) बी. गोपाल रेड्डी 6) के. एल. श्रीमाळी

उसाची पक्वता किंवा त्यातील साखरेचा उतारा मोजण्यासाठी ब्रिक्स हायड्रोमीटर किंवा हँडरिफ्रॅक्टोमीटर याचा वापर करतात. ब्रिक्स क्रमांक हा उसातील TSS(Total SolubleSalts) चेप्रमाण दर्शवतो.ऊस तोडणी ब्रिक्स क्रमांक 19 पेक्षा जास्त असल्यास केली जाते.

अनुशीलन समिती : 1902- कलकत्ता व ढाका- बारिंद्रकुमार घोष व भुपेंद्रनाथ दत्त- समितीच्या 500 हून अधिक शाखा बंगालमध्ये सर्वदूर पसरल्या होत्या.- 'युगांतर' (1906) वृत्तपत्राद्वारे बंगालमध्ये देशभक्ती जागृत करण्याचे कार्य अनुशीलन समितीच्याकार्यकर्त्यांनी केले.

Source YCMOU- 1937 च्या प्रांतिक कायदेमंडळाच्या निवडणुकांत राष्ट् रीय सभेला नेत्रदीपक यश मिळाले. फक्तराष्ट् रीय सभाच भारतीय लोकमताचे प्रतिनिधित्व करते हा तिचा दावा सिद्ध झाला.- राष्ट् रीय सभेला मुंबई, मद्रास, संयुक्त प्रांत, बिहार, ओदिशा व मध्यप्रदेश या सहा प्रांतात निर्विवादबहुमत मिळाले.- बंगाल, आसाम व वायव्य सरहद्द प्रांत यांत राष्ट् रीय सभा सर्वांत मोठा पक्ष बनली.- फक्त सिंध व पंजाब प्रांतांत राष्ट् रीय सभेचा जोरदार पराभव झाला.

Source YCMOU - 310- विधानातील नावांची आदलाबदल केली आहे.- 1813 च्या नियामक कायद्यान्वये मिशनरी संस्था व मिशनऱ्यांचा भारतात येण्याचा मार्ग मोकळाझाला.- मिशनरी चर्च सोसायटी, सोसायटी फॉर द प्रोपागेशन ऑफ ख्रिश्चन नॉलेज, दी सालवेशन आर्मी,दी अँग्लीकन चर्च सोसायटी फॉर द प्रोटेक्शन ऑफ ख्रिश्चन रिबेर्टो, दी लंडन मिशनरी सोसायटी,दी बॅप्टिस्ट मिशनरी सोसायटी, दी मेथॉडिस्ट ॲन्ड स्कॉटिश मिशनरी सोसायटी यासारख्या अनेकमिशनरी संस्थांनी भारतात पाय रोवले.- मराठी भाषा शिकून मिशनरी बायबलवर मराठीत प्रवचने देत.- डोनाल्ड मिचेल, रॉबर्ट नॅस्नीट, जॉन विल्सन, मरे मिचेल इ. मिशनरी 1822 साली स्कॉटिशमिशनरी सोसायटीकडून भारतात आले.- खेतवाडी व गिरगाव येथे मराठी शाळा मिशनऱ्यांनी सुरू केली.- बाप्तिरमा देऊन अनेक मुला मुलींचे मिशनरी संस्थानी धर्मांतर केले.- ख्रिस्ती धर्मांतराविरुद्ध 'बॉम्बे समाचार' या वृत्तपत्राने आवाज उठवला.

Source YCMOU - 220 (page 146)- लंडन इंडियन सोसायटी : 1865- अध्यक्ष : दादाभाई नौरोजी- सचिव : व्योमेशचंद्र बॅनर्जी- भारताबाहेरील इतर संस्था :- 1) ईस्ट इंडिया असोसिएशन 1866- काही निवृत्त ब्रिटिश अधिकाऱ्यांकडून स्थापन- 1869 मध्ये या संस्थेच्या भारतात मुंबई, कलकत्ता, मद्रास येथे शाखा2) नॅशनल इंडियन असोसिएशन : 1867- मेरी कारपेंटर- 3) इंडियन सोसायटी - 1872- आनंदमोहन बोस- कें ब्रिज विद्यापीठात शिकत असताना स्थापना

Source : Kolaunbe 55- लॉर्ड कॉर्नवॉलिस याने 1790 साली या दशवार्षिक व्यवस्थेची घोषणा केली.- पुढे 1793 मध्ये ही व्यवस्था कायमस्वरूपी म्हणून घोषित करण्यात आली. तिलाच कायमधारापद्धत किंवा जमीनदारी पद्धत असे म्हणतात

IMAGE

IMAGE

IMAGE

IMAGE

IMAGE

1857 चा उठाव व संबंधित ग्रंथ- 1) The Great Rebellion - अशोक मेहता- 2) History of the Sepoy war - जॉन के.- 3) The causes of Indian Mutiny - सर सय्यद अहमद खान- 4) Indian war of Independence - वि. दा. सावरकर- 5) 1857 - एस. एन. सेन- 6) The Sepoy Mutiny and the Revolt of 1857 - आर. सी. मुजुमदार

15 मी/सेकंद वारा - सर्वोत्तम25 मी/सेकंद वारा - प्रतिकूलपवनऊर्जा - अपारंपारिक उर्जास्रोत, प्रदूषणविरहित, सुरक्षित महाराष्ट् रात सातारा जिल्ह्यात सर्वाधिकपवनचक्क्या. देशात पवनऊर्जा निर्मितीत महाराष्ट् राचा तमिळनाडू नंतर दुसरा क्रमांक

1.कें द्रीय शुष्कभूमि संशोधन संस्था(CRIDA)-हैदराबाद2. कें द्रीय तांदूळ संशोधन संस्था-कटक (ओडिशा)3. कें द्रीय तंबाखू संशोधन संस्था -आंध्रप्रदेश4. कें द्रीय पालेभाज्या संशोधन संस्था- वाराणसी 5. कें द्रीय पक्षी संशोधन संस्था- इझातनगर (उत्तर प्रदेश)6. कें द्रीय अंतर्गत मासेमारी संशोधन संस्था- बराकपूर (पश्चिम बंगाल)7. कें द्रीय म्हैस संशोधन संस्था - हिसार (हरियाणा)8. कें द्रीय शेळी संशोधन संस्था - मथुरा9. अखिल भारतीय करडई संशोधन कें द्र, सोलापूर10. मध्यवर्ती ऊस संशोधन कें द्र - पाडेगाव, सातारा

1. तांबे - तांबे वनस्पतीच्या प्रकाश संश्लेषण आणि श्वसन या प्रक्रियांमध्ये महत्त्वाची भूमिका पारपाडते.तसेच फुलांची निर्मिती व दाण्यांच्या विकासामध्ये सुद्धा तांबे महत्त्वाचे आहे. तांब्याच्याकमतरतेमुळे पानांच्या शिरा पिवळ्या होणे, पानांमधून किंवा खोडा मधून अधिक डिंक निघणे तसेचपाने त्यांची चकाकी हरवून बसतात.2. बोरॉन - बोरॉन हा सूक्ष्ममूलद्रव्यांपैकी एकमेव अधातू आहे. वनस्पतीच्या परागीभवनामध्येमहत्त्वाची भूमिका. बोरॉनच्या कमतरतेने शेंड्याकडच्या भागाची(terminal bud) वाढ थांबते. तसेचफळे टणक होऊन त्यांच्यामध्ये तडे जातात.3. स्फु रद- key to life , मुळांच्या वाढीमध्ये महत्त्वाची भूमिका,ऊर्जा साठवणूक व त्याचे वहन,कमतरतेमुळे जुन्या पानांवर तांबूस असा रंग चढतो व नंतर त्याचे रुपांतर लाल जांभळ्या रंगामध्येहोते. तसेच यामुळे पानांचा आकार विळयासारखा होतो(sickle leaf disease)4. पालाश - पोटॅशियममुळे पिकांना अवर्षणग्रस्त परिस्थितीत सुद्धा तग धरता येतो.तसेच पिकांमध्येरोगांविरुद्ध प्रतिकारक शक्ती वाढवण्याचे काम पोटॅशियम करते.पोटॅशियम च्या कमतरतेमुळे पानेखालच्या बाजूने दुमडतात.

1. Grass family/Poaceae (गवतवर्गीय) - तृणधान्ये, ऊस,नेपियर2. Pea family/Leguminosae(शेंगावर्गीय)- डाळी, कडधान्ये,भुईमूग3. Mustard family/Cruciferae(मोहरी) - मोहरी, मुळा,पत्तागोभी ,फुलगोभी4. Cotton family/Malvaceae(कापूस) - कापूस भेंडी, लाल अंबाडी5. Brinjal family/Solanoceae(वांगे) - वांगे, टमाटे, बटाटे,तंबाखू,मिरची6. Chenopodiaceae - पालक, बीट, शुगरबीट7. Aliaceae- कांदा, लसूण8. Zingiberaceae- अदरक,हळद

• हिरवळीची खते -ताग, शेवरी,चवळी, गवार, धैंचा, बरसीम, गिरीपुष्प इत्यादी हिरवळीची खतेआहेत.- ही पिके शेतात पिकवून त्यांच्या पेरणीनंतर एक ते दीड महिन्यांनी जमिनीत गाडल्यास यापासूनजमिनीस सेंद्रिय खतांचा पुरवठा होतो.- साधारणतः या खतापासून हेक् टरी 60 ते 80 किलो नायट्रोजन जमिनीस मिळते- गिरिपुष्प हे सर्वाधिक नायट्रोजन जमिनीस पुरवते- ताग व धैंचा सर्वाधिक स्फु रद(P) आणि पालाश(K) पुरवतात.- धैंचा हे हिरवळीचे खत चोपण जमिनीवर घेतात.

• सीमा परिणाम - दोन परिसंस्थांच्या सीमांवर जो संक्रमणात्मक प्रदेश असतो त्याला इकोटोनअसे म्हणतात. आणि या इकोटोनमुळे या संक्रमण प्रदेशांमध्ये जैवविविधता अधिक प्रमाणातअसते.यालाच सीमा परिणाम म्हणतात. पट्टा मशागतीमध्ये एका पिकाचा पट्टा व त्याच्याबाजूला दुसऱ्या पिकाचा पट्टा असल्याकारणाने दोन्ही पट्ट्यांच्या सीमांवर असलेल्या पिकांनापरिस्थितिकीय लाभ मिळतो.• मिश्र पिके : यामध्ये कोणत्याही विशिष्ट क्रमाविना दोन किंवा अधिक पिकांची लागवड केलीजाते.• मिश्र शेती : शेतीसोबतच शेतकऱ्याच्या गरजेच्या इतर गोष्टी करणे .(उदा. पशूपालन,मत्स्यव्यवसाय,दुग्धव्यवसाय इत्यादी )• क्रमवार पिके : अगोदरच्या पिकाची काढणी झाल्यानंतर लगेच दुसऱ्या पिकाची पेरणी करणे.

• मियावाकी पद्धत: जपानी वनस्पती शास्त्रज्ञ अकिरा मियावाकी यांनी शोधून काढली. शहरीभागामध्ये कमी क्षेत्रफळात सघन वृक्षारोपण करणे.• पकड पिक पद्धत(catch cropping) : पिक अपयशआल्यास अल्पावधीत येणारे दुय्यम पीकघेणे

• बाजरी - most drought tolerant crop, खरीप पिक, उष्ण व कोरडे हवामान चांगलेमानवते,आम्लयुक्त जमिनीला संवेदनशील, 50 सेमी पावसाच्या प्रदेशात उत्तम येते, रोग :आरगोट बुरशी,केवडा /गोसावी /बुवा• तांदूळ - भात पिकासाठी उष्ण व दमट हवामान चांगले मानवते,25 ते 35 अंश तापमान,सामू5 ते 8, सिलिकॉन साठवून ठेवणारे पिक• सोयाबीन - सोयाबीनलाच wonder crop किंवा meat for the poor म्हणतात. खरीप पीकअसून समशीतोष्ण हवामान चांगले मानवते,यामध्ये 40 टक्के प्रथिने असतात, महाराष्ट् रातीलसोयाबीन उत्पादनात अग्रेसर जिल्हा लातूर आहे,1984 ते 2010 या 37 वर्षात सोयाबीनच्याक्षेत्रात तब्बल 295 पट वाढ झालेली आहे

• टेंशीओमीटर - मृदेतील आर्द्रतेचे मोजमाप(मृदा जल ताण) करण्यासाठी • वियर- पाण्याचा प्रवाह मोजण्यासाठी प्रवाहमार्गात आडवा लावलेला अडथळा.• पार्शल फ्लूम - पाण्याचा प्रवाह मोजण्यासाठी• व्हेंच्युरिमिटर - पाइपमधून पाण्याचा प्रवाह मोजण्यासाठी

• गॅबियन बंधारा - जास्त पर्जन्यमान व नाल्याच्या तळाचा उतार 3 टक्क्यांपेक्षा जास्त असलेल्याठिकाणी जाळीमध्ये दगड अडकवुन बांध घातला जातो.• वसंत बंधारा- पक्क्या खडकावर दगडी चौथरे बांधून दरवाजे बसवण्यासाठी लोखंडी खांबबांधले जातात. पावसाळ्याच्या शेवटी पुराची शक्यता कमी झाल्यावर लाकडी फळ्या किंवालोखंडी दरवाजे बसवून पाणी अडवले जाते.• कोल्हापूर बंधारा- पात्रामध्ये पिलर उभे करून लोखंडी दरवाजे बसवले जातात .• कोकण विजय बंधारा - हा बंधारा कोकण कृषी विद्यापीठाद्वारा विकसित केल्या गेला आहे.नाला पात्रातीलच दगडांचा वापर करून बांध टाकले व नाल्याच्या वरच्या बाजूस प्लास्टिकचेअस्तर करून पाण्याची गळती थांबवली जाते.

• काही वनस्पतींमध्ये पानाचे टोक किंवा कडा याद्वारे पाण्याच्या थेंबांच्या स्वरूपात पाण्याचाऱ्हास होतो. त्यास गटेशन असे म्हणतात. गटेशनच्या माध्यमातून हिवाळ्यामध्ये कधीकधीपानांच्या टोकांवर व कडेने क्षारसुद्धा जमा होतात.• गटेशन साठी अनुकूल परिस्थिती :- वनस्पतीद्वारे जास्त पाणी शोषले जाणे व बाष्पोत्सर्जनाचा दर कमी असणे- उष्ण जमीन व थंड वातावरण- उष्ण दिवस व थंड रात्र- गटेशन हे सामान्यतः रात्री घडते.

• कण घनता(particle density)-मृदेतील घन भागाच्या(रंध्रे वगळता)एकक आकारमानामागेमृदेचे वस्तुमान• स्थूल घनता(bulk density) - मृदेतील एकूण वस्तुमानाचे एकूण आकारमानाशी(रंध्रांसहित)गुणोत्तर• सेंद्रिय द्रव्याची कण घनता = 1.1 ते 1.4 ग्रॅम/घनसेमी• साधारणतः स्थूल घनता ही कण घनतेच्या अर्धी असते

-इराणमध्ये कॅस्पियन समुद्राच्या दक्षिण किनाऱ्यावरील रामसर या शहरात 2 फेब्रुवारी 1971 मध्येहा आंतरराष्ट् रीय करार स्वीकारण्यात आला. हा दिवस जागतिक पाणथळी दिवस म्हणूनही साजराकेला जातो.- उ􀀀दिष्टे - दलदली परिसंस्थांचे संवर्धनधोरणी वापर- 1975 पासून हा करार अंमलात- 'रामसर क्षेत्र' हे फ्रान्स, जर्मनी, स्पेन व स्वित्झर्लंड या चारही राष्ट् रांच्या एकत्रित क्षेत्रफळापेक्षाजास्त.- युनेस्को रामसर करारासाठी पेढी म्हणून कार्य करते मात्र हा करार युनेस्कोच्या पर्यावरणविषयककरार व्यवस्थेचा भाग नाही.

-1916 साली अखिल भारतीय काँग्रेस समितीत मद्रास प्रातांतील प्रतिनिधींपैकी 15 पैकी 14ब्राह्मण होते. या पार्श्वभूमीवर 1917 साली 'दक्षिण भारतीय उदारवादी संघटना' स्थापन झाली.- जस्टिस मुखपत्रामुळे पुढे पक्षालाच 'जस्टिस पार्टी' नाव मिळाले.- 1937 साली रामस्वामी नायकर अध्यक्ष झाले.- पुढे जस्टिस पार्टीचे नाव बदलून 1944 साली द्रविड कळघम केले गेले.

- हिमालयावरून सिंधु-गंगा गाळाच्या मैदानाकडे पाहिले असता धनुष्याकृती हिमालयाच्या तीनसमांतर रांगा पश्चिम-पूर्व दिशेने पसरलेल्या आढळतात. त्या पुढीलप्रमाणे1) हिमाद्री/ग्रेटर हिमालय/बृहद हिमालय :- हिमालयातील सर्वात उत्तुंग सलग रांग- सरासरी उंची > 6160 मी.- वायव्येस नंगा पर्वत ते ईशान्येस नामचा बारुआपर्यंत विस्तार- सियाचिन, बायफो, गंगोत्री, बाल्टोरो या महत्त्वाच्या हिमनद्या.2) हिमाचल/लेसर हिमालय/मध्य हिमालय :- हिमाद्रीच्या दक्षिणेस 60 ते 80 कि. मी रुंदीच्या भागात- सरासरी उंची 1500 - 4500 मी.- महत्त्वाच्या रांगा - पीरपंजाल, धवलधर- सिमला, मसुरी, नैनिताल, दार्जिलिंग ही थंड हवेची ठिकाणे.3) शिवालिक/बाह्य हिमालय :- पश्चिमेस पंजाबमधील पोटवार पठारापासून पूर्वेस ब्रह्मपुत्रेपर्यंत विस्तार- सरासरी उंची - 600 - 1500 मी.- रुंदी पूर्वेकडे कमीकमी होत जाते.- शिवालिक आणि हिमाचल रांगातील दऱ्यांना डून म्हणतात. उदा. डेहराडून

- हवाई छायाचित्रणासाठी सामान्यपणे फ्रेमिंग कॅमेरा वापरला जातो. फ्रेमद्वारे छायाचित्र घेतलेजाते म्हणून यास फ्रेमिंग कॅमेरा म्हणतात.- पॅनोरॅमिक कॅमेरा - यातील भिंग स्थिर नसते. त्यामुळे हवाई चित्रणासाठी या प्रकारच्याकॅमेऱ्याच्या फारसा उपयोग करत नाहीत.- अन्य प्रकारचा कॅमेरा :- स्टील कॅमेरा - या प्रकारच्या कॅमेऱ्यात भिंग स्थिर स्वरूपाचे असते, परंतु फिल्म सतत फिरतीअसते. त्यामुळे सलगपणे छायाचित्रे घेता येतात. यात कोणत्याही प्रकारचा अडथळा येत नसल्यानेचांगल्या प्रतीची छायाचित्रे मिळतात.

- स्वच्छ पाणी - गडद निळा ते काळा : म्हणून पर्याय 2 चूक- गढूळ पाणी - हलका निळा रंग : म्हणून पर्याय 2 चूक- आर्द्र भूमी - स्पष्ट गडद छटा- पड जमीन - निळा रंग- वस्त्या - निळा रंग- ढग/बर्फ - पांढरा रंग- सावल्या - काळा रंग

- सायमन कमिशन : 1927- 1919 च्या कायद्याचे अवलोकन करण्यासाठी- एकूण 7 सदस्य, एकही भारतीय व्यक्ती नाही म्हणून भारतीयांनी कमिशनवर बहिष्कार टाकलाहोता.- सायमन कमिशनच्या अहवालातील काही तरतूदी :- 1) प्रांतातील द्विदल शासन रद्द करावे.- 2) एकूण लोकसंख्येच्या 10 ते 15% लोकांना मतदानाचा अधिकार मिळावा.- 3) जातीय व राखीव मतदारसंघ संसदेत कायम ठेवावेत.- 4) महिलांना मतदानाचे अधिकार द्यावेत.- 5) मुंबई प्रांतातून सिंध वेगळा करावा.- 6) कें द्रात संघराज्यात्मक शासन पद्धती असावी

- साधारणपणे 1925 पासून मराठी साहित्यात 'ग्रामीण' या सदरात मोडणारी साहित्यनिर्मिती होऊलागली.- ग्रामीण साहित्य म्हणजे ग्रामीण जीवनातून फुलणारे, ग्रामीण वास्तवातून साकार होणारे साहित्यहोय असे नागनाथ कोतापल्ले म्हणतात.- ग्रामीण साहित्याने महाराष्ट् रातील ग्रामीण समाजाची सुखदु:खे चितारल्यामुळे ग्रामीण समाजालाआपल्या जीवनाची नवी ओळख झाली.

- सागर किनाऱ्याजवळ सागरी लाटांनी आपल्यासोबत आणलेल्या वाळूच्या संचयनाने तयारझालेले मैदान, बारीक, मऊ, वाळूचा पट्टा म्हणजेच पुळण. महाराष्ट् राच्या पश्चिम किनाऱ्यावर अशाप्रकारची पुळणे पर्यटकांना आकर्षित करतात.प्रमुख समुद्र किनारेपुळण जि ल्हाकेळवा, डहाणू - पालघरदादर, गिरगाव जुहू - मुंबईमढ, मार्वे गोराई - मालाड (मुंबई)अलीबाग, मुरुड, काशीद - रायगड - श्रीवर्धन हरिहरेश्वरगणपतीमुळे, माटयेदेवगड, तारकर्ली, सागरेश्वर, भोगवे - सिंधुदुर्ग - शिरोळा, मोचेमाळ,मालवण

- सविनय कायदेभंग चळवळ : (1930)- 1) मिठाचा सत्याग्रह करणे- 2) शासकीय शिक्षण संस्थावर बहिष्कार टाकणे.- 3) परदेशी मालावर बहिष्कार टाकणे- 4) करबंदी करणे- 5) जंगल कायद्यांचा भंग- 6) सरकारी नोकऱ्यांवर बहिष्कार- 7) दारू, अफूच्या विक्री दुकानांवर बहिष्कार- असे कार्यक्रम चळवळीचा भाग होते. मीठ सत्याग्रहासाठी गांधीनी 12 मार्च 1930 रोजी साबरमतीते दांडी प्रवास सुरू केला.- 5 एप्रिल 1930 रोजी दांडीयात्रा संपली. 6 एप्रिलला गांधीजीनी मिठाचा कायदा मोडला. या संपूर्णसविनय कायदेभंग चळवळीला महिलांनी मोठ्या प्रमाणात प्रतिसाद दिला.- कमलादेवी चट्टोपाध्याय यादेखील मीठ सत्याग्रहात आघाडीच्या नेत्या होत्या

- सरोजिनी नायडू यांचे इतर कवितासंग्रह : (प्रेम गीतांचे संग्रह)- 1) Songs of Spring- 2) Time Temple- 3) Song of Love and death- 4) Travellers Song

- शिल्पकलेमध्ये महाराष्ट् रातील गणपतराव म्हात्रे हे अग्रेसर कलावंत होते. त्यांनी 1894 मध्ये वयाच्या18व्या वर्षी 'मंदिर पथगायिनी' हे अजरामर शिल्प निर्माण केले. 1896 ते 1904 या काळात त्यांचीशिल्पे लंडन, पॅरिस व शिकागो येथे प्रदर्शित करण्यात आली व त्यांना अनेक पारितोषिके मिळाली.- म्हात्रे यांच्या 'मदिरपथगामिनी' या शिल्पचित्राने भारतीयांनाच नव्हे तर ब्रिटिश रसिकांनाही थक्ककरून सोडले.

- विनोबा भावे : (विनायक नरहर भावे)- अहमदाबाद येथील कोचरब सत्याग्रहाश्रमात विनोबांची गांधीजींसोबत पहिली भेट झाली.- गांधीजींच्या सत्याग्रहात प्रवेश- 'विनोबा' हे नाव गांधींजींनी दिले.- नागपूर झेंडा सत्याग्रहात देखील विनोबांचा सहभाग होता.- विनोबांनी 18 एप्रिल 1951 रोजी आंध्र प्रदेशातील पोचमपल्ली (सध्या तेलंगणात) या गावापासूनभूदान चळवळीला सुरुवात केली.- 1958 विनोबांना रॅमन मॅगसेसे पुरस्कार मिळाला. (पहिले भारतीय व्यक्ती)- 15 नोव्हेंबर 1982 पवनार आश्रय, वर्धा येथे निधन.- 'संपूर्ण भूमी ईश्वराची आहे' अशी विनोबांची घोषणा होती

- विधान अ, ब, ड बरोबर- कोकण किनारपट्टीवर आरोह पाऊस तर सह्याद्री पर्वताच्या पश्चिम उतारावर प्रतिरोध पाऊसपडतो.- मध्य दक्षिण महाराष्ट्र व पश्चिम किनारपट्टीवर उन्हाळ्याच्या उतारार्धात मान्सून सरी पडतात.- सर्वाधिक पर्जन्य ठिकाणे - आंबोली, महाबळेश्वर, गगनबावडा, माथेरान, सावंतवाडी- सर्वाधिक पर्जन्य जिल्हा - सिंधुदुर्ग, ठाणे, सोलापूर

- वाळवंटी प्रदेशात वारा व पाणी यांच्या संयुक्त क्रियेद्वारे काही संकरित भूरुपे निर्माण होतात.उदा. दुर्भूमी, बोल्सन मैदान, प्लाया, बजदा, शिलावाद- बजदा : निक्षेपणामुळे निर्माण झालेले हे भूरूप प्लाया व सभोवतालच्या पर्वत यांच्या दरम्यानतयार होते. पर्वतरांगांनी वेढलेल्या मुख्य दरीच्या काठावर खडकांचे तुकडे, वाळू व माती इ. पदार्थएकत्रित साचतात.- डोंगर उताऱ्यावरील पदार्थांचे वारादेखील वहन करून त्यांचे सखल भागात निक्षेपण करूनबजदाच्या निर्मितीस हातभार लावतो.- आफ्रिका खंडातील लिबियामध्ये बजदा पाहावयास मिळतो.

- वरील दोन्ही एअरपोर्ट भारतातील सर्वाधिक व्यस्त विमानतळ आहेत.- सद्यस्थितीत महाराष्ट् रात 13 डेमेस्टिक व 3 आंतरराष्ट् रीय विमानतळे आहेत.- आंतरराष्ट् रीय विमानतळे :- मुंबई - छत्रपती शिवाजी महाराज विमानतळ- पुणे - लोहगाव- नागपूर - डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर विमानतळ

- लोहखनिज हे अशुद्ध लोखंड असते. लोहखनिजाचे महाराष्ट् रात 260.82 टन साठे अंदाजितआहेत.- लोहाच्या प्रमाणावरून प्रकार :1) मॅग्नेटाईट - उच्च दर्जा, काळा रंग, 72% लोह, अग्निजन्य व रुपांतरित खडकात आढळते2) हेमेटाईट - चांगली प्रत, लालसर काळे, 70% लोह, अग्निजन्य व स्तरित खडकात आढळते.3) लिमोनाईट - मध्यम दर्जा, 60% लोह, स्तरित खडकात आढळते.4) सिडेराइट - कमी दर्जाचे, पिवळा पिंगट रंग, 48% लोह, स्तरित खडकात आढळते.- महाराष्ट् रात सापडणारे लोह खनिज 'हेमेटाईट' स्वरूपात सापडते. म्हणून विधान क्र 2 चूक

- लिंगमळा धबधबा वेण्णा नदीवर आहे. (म्हणून विधान क्र 3 अयोग्य) वेण्णा ही कृष्णेचीउजव्यातीरावरची उपनदी आहे.- कृष्णेची उजव्या तीरावरची प्रमुख उपनदी कोयना असून ती महाबळेश्वर येथे उगम पावते. कोयनानदीवर 'शिवसागर' जलाशय- कृष्णा कोयना संगम - प्रितीसंगम- वैतरणा व तेरेखोल कोकणातील नद्या असून मोडकसागर प्रकल्प वैतरणा नदीवर आहे.- तेरेखोल नदी महाराष्ट्र व गोवा या दोन राज्यांची नैसर्गिक सीमा निश्चित करते.

- लावणी ही तमाशातील वगाचा एक भाग असते.- लावणी ही महाराष्ट् रातील खास जुनी नृत्यपरंपरा आहे.- लावणीचे प्रमुख दोन प्रकार पडतात.- 1) शाहिरी लावणी : कलगीतुऱ्याच्या शाहीरांनी डफ-तुणतुण्याच्या साथीने गायलेली हीच कडे-ढोलकीची लावणी.- 2) बैठकीची लावणी : श्रेय होणाजी बाळा यांना राग, ताल, नृत्यशैलीचे बंधन नाही.- तसेच बालेघाटी लावणी, महारी लावणी, भेदिक चवसर लावणी, भक्तिसंप्रदयाची लावणी इत्यादी काही लावणीचे प्रकार आहेत.

- रत्नागिरी,सिंधुदुर्ग,रायगड हे जिल्हे अति जास्त पावसाच्या प्रदेशात येतात- सोलापूर,सातारा ,अहमदनगर हे जिल्हे अवर्षणग्रस्त प्रदेशामध्ये येतात- गडचिरोली,गोंदिया, भंडारा या पूर्व विदर्भाच्या जिल्ह्यांमध्ये जास्त पर्जन्य पडते- तर बुलढाणा,जालना,औरंगाबाद,लातूर,बीड,उस्मानाबाद, जळगाव हे जिल्हे निश्चित पर्जन्याच्याप्रदेशामध्ये (75 ते 100 सेमी) येतात.

- या अक्षवृत्तादरम्यान सूर्यकि रणे लंबरूप पडतात. त्यामुळे तापमान जास्त व हवेचा दाब कमीअसतो. येथील शांत हवेमुळे याला विषुववृत्तीय शांत पट्टा (Doldrum) असेही म्हणतात. म्हणूनविधान 2 चूक.- तर अश्व अक्षांस म्हणजे कर्कवृत्त व मकरवृत्ताच्या 250 ते 350 उत्तर व दक्षिण दरम्यानच्या जास्तदाबाचा पट्टा येथेही हवा शांत असते.

- मोर्ले मिंटो सुधारणा - 1909- तरतुदी :- 1) एकूण सदस्य (कें द्रिय कायदेमंडळ)- 2) सदस्यांना कायदेमंडळात चर्चेचा व पुरवणी प्रश्न विचारण्याचा अधिकार मिळाला.- या कायद्यान्वये मुस्लिमांसाठी स्वतंत्र मतदारसंघ निर्माण केले.- या कायद्यावर टिका करताना नेहरू म्हणाले की, 'स्वतंत्र मतदारसंघामुळे मुस्लिमांच्याभोवतीराजकीय अडथळा निर्माण झाला आहे'- के. एम. मुन्शी यांच्यामते या सुधारणांनी 'उद्योन्मुख लोकशाहीला भोसकले आहे'.

- मृदा सुपीकता - मृदेतील उपलब्ध पोषक द्रव्यांची निर्देशक. सुपीकता हा मृदेचा अंगभूत गुणधर्मअसतो. सुपीकता ही मृदेची पीक उत्पादन करण्याची संभाव्य क्षमता दर्शवते, जी उत्पादनातूनदिसून येईलच असे नाही.म्हणून सर्व सुपीक मृदा ह्या उत्पादक असतीलच असे नव्हे. मृदाचाचणीमुळे सुपीकता निर्देशि त होते.( उत्पादकता नाही)- मृदा उत्पादकता - उत्पादकता पिकांचे हेक्टरी उत्पादन दर्शवण्यासाठी वापरली जाते. हीसुपीकतेपेक्षा  विस्तृत संकल्पना आहे.यामध्ये मृदा सुपीकता तसेच शेतातील इतर क्रियांचासमावेश होतो. पीक उत्पादनावर परिणाम करणाऱ्या सर्व घटकांचा यामध्ये समावेश असतो म्हणूनसर्व उत्पादक मृदा या साधारणतः सुपीक असतात.

- मिथाईल ब्रोमाईड हा ओझोन अवक्षय करणारा पदार्थ म्हणून कोपेनहेगन परिषदेत (1992)घोषित- क्लोरोफ्लुरोकार्बन्सला पर्याय- 1) हायड्रोक्लोरोफ्लुरोकार्बन्स (HCFC) - जलद विघटन होते. मात्र यातही ओझोन अवक्षयाचीक्षमता.- 2) हायड्रोफ्लुरोकार्बन (HFC)- 3) हायड्रोकार्बन्स- 4) अमोनिया (रेफ्रिजरेटरसाठी उत्तम पर्याय)- 5) हेलियम

- मार्च 2016 मध्ये इंदिरा आवास योजना : प्रधानमंत्री आवास योजना (ग्रामीण)- 1 एप्रिल 2016 पासून योजना लागू म्हणून विधान क्र 1 चूक- उद् घाटन - 20 नोव्हेंबर 2016 रोजी आग्रा येथून (म्हणून विधान 2 चूक)- 'सर्वांसाठी घर 2022' लक्ष्य गाठण्यासाठी 4 कोटी ग्रामीण घरे बांधावी लागणार- या योजनेअंतर्गत 3 वर्षांत 2019-20 पर्यंत 1 कोटी ग्रामीण घरे बांधण्याचे उ􀀀दिष्ट.

- महाराष्ट् रासाठी बॉम्बे उच्च न्यायालयाची तरतूद करण्यात आली, तर गुजरातला वेगळे उच्चन्यायालय देण्यात आले.

- महाराष्ट् राची पर्यटन राजधानी औरंगाबाद असून सिंधुदुर्ग हा पर्यटन जिल्हा आहे. त्यामुळे विधानअ चूक- महाराष्ट्र पर्यटनाच्यादृष्टीने सांस्कृति क, धार्मिक, ऐतिहासिक व नैसर्गिक अंगाने समृद्ध आहे.भारतात येणाऱ्या परदेशी प्रवाशांची संख्या = 20.8%- देशांतर्गत प्रवाशांचे प्रमाण = 7.2%- महाराष्ट् राच्या पर्यटनाचे घोषवाक्य = अमर्याद महाराष्ट- महाराष्ट्र पर्यटन विकासाला चालना मिळावी म्हणून महाराष्ट्र शासनाने कंपनी ॲक्ट 1956 अन्वयेमहाराष्ट्र पर्यटन विकास महामंडळाची स्थापना 20 जानेवारी 1975 रोजी केली.

- भारतीय हत्ती आफ्रिकेतील नातलगांपेक्षा हुशार असल्याने त्यांना अनेक कामांसाठी प्रशिक्षितकरता येते. (उदा. लाकडे उचलणे)- त्यांचे संचारक्षेत्र मोठे- हस्तीदंत - केवळ नर हत्तींमध्येच- वास घेण्याची क्षमता अद्वितीय मात्र नजर व ऐकण्याची क्षमता कमी- नेहमी कळपांमध्ये राहणारे सामाजिक प्राणी. नेतृत्व - मादीकडे कळपातील हत्ती मृत झालेल्याहत्तीच्या ठिकाणी भेट देऊन शोक व्यक्त करतात (Mourning of Elephants)- हत्ती एका वेळी एकाच पिल्लास जन्म देऊ शकतात.

- भारतात साधारणत : नद्यांचे दोन प्रकार पडतात.- हिमालयात उगम पावणाऱ्या, पठारावर उगम पावणाऱ्या- महाराष्ट् रातून वाहणाऱ्या सर्व नद्या पठारावरून उगम पावणाऱ्या नद्या आहेत.- महाराष्ट् रातून वाहणाऱ्या नद्यांपैकी एकही नदी हिमालयात उगम पावणारी नाही.IMAGE

- भारताच्या पश्चिम किनारपट्टीस समांतर असा हा पर्वत आहे.- हा पर्वत दख्खनच्या पठाराची पश्चिम सरहद्द निश्चित करतो.- यास महाराष्ट् रात पश्चिम घाट असेही म्हणतात.- सरासरी उंची - 1200-1300 मी.- किनाऱ्यापासून 30-60 कि. मी अंतरावर- उंची दक्षिणेकडे कमी होत जाते तर उत्तरेकडे वाढत जाते. (म्हणून विधान क अयोग्य)- याला नद्यांचा जलविभाजकही म्हणतात.- कळसूबाई हे सर्वोच्च शिखर (उची 1946 मी.) तर साल्हेर हे द्वितीय उंचीचे शिखर (1567 मी.)(म्हणून विधान ड अयोग्य)

- बियाण्यांचे पैदासकार तसेच शेतकरी यांना त्यांचे विविध हक्क प्रदान करणे व या हक्कांचे संरक्षणकरणे तसेच वनस्पती जनुकीय संसाधनांचे संवर्धन व सुधारणा करण्याच्या उ􀀀दिष्टाने हा कायदाकेला गेला.- या कायद्यानुसार 2011साली वनस्पती जाती आणि शेतकऱ्यांचे हक्क संरक्षण प्राधिकरण स्थापनकरण्यात आले- या कायद्यानुसार वनस्पतीच्या एखाद्या नव्या वाणाची नोंद करण्यासाठी DUS टेस्ट केली जाते.- D(Distinctiveness):विभिन्नता- U(Uniformity):एकरूपता- S(Stability):स्थैर्य

- बनारस विश्व विद्यालयाची स्थापना इ. स. 1916 मध्ये झाली.- तर उर्वरित विद्यापीठ/विद्यालये यांची स्थापना असहकार चळवळीस प्रतिसाद म्हणून करण्यातआली होती.- काशी विद्यापीठही या काळातच स्थापन झाले. बंगाल प्रांतातही अनेक राष्ट् रीय शिक्षण देणारीकें द्रे स्थापन झाली.- 4 सप्टेंबर 1920 रोजी कलकत्ता अधिवेशनात असहकाराचा ठराव मान्य झाला. या ठरावाच्याबाजूने 1886 तर विरुद्ध 884 असे मतदान झाले होते.- ब्रिटिश मालावर बहिष्कार, सरकारी कार्यक्रमांवर बहिष्कार, कायदेमंडळाच्या निवडणुकांवरबहिष्कार, सरकारी शाळा, महाविद्यालये यांच्यावर बहिष्कार, सरकारी न्यायालयांवर बहिष्कार असेकार्यक्रम ठरविण्यात आले होते.- तसेच खादीचा प्रसार, दारुबंदी प्रसार, स्वदेशी उद्योगास प्रोत्साहन, हिंदू-मुस्लिम ऐक्य, अस्पृश्यतानिवारण, स्थानिक लवादांची स्थापना, टिळक फंडासाठी निधी गोळा करणे असे विधायक कार्यक्रमहीअसहकार चळवळीत स्थापन झाले.

- बडोदा संस्थानात सक्तीच्या प्राथमिक शिक्षणाचा पहिला प्रयोग करण्यात आला महाराजासयाजीराव गायकवाड यांच्याकडून.- 1892 मध्ये अमरेली या तालुक्यात प्रायोगिक तत्त्वावर हा प्रयोग 9 गावांमध्ये केला गेला. याप्रयोगात 7-12 वर्षांमधील मुले व 7-10 वर्ष वयोगटातील मुलींचा समावेश होता. या गावांमध्येप्रयोग यशस्वी झाल्यानंतर पुढे अमरेली मधील 52 गावांत प्रयोगाचा विस्तार करण्यात आला.- 1906 मध्ये संपूर्ण बडोदा संस्थानात प्राथमिक शिक्षण कायद्याने सक्तीचे करण्यात आले.

- बंगाल तेभागा चळवळ (1946-1947)- जमीनदार विरुद्ध कुळे असा संघर्ष- बंगालमधील बटाईदार शेतकऱ्यांनी पिकाच्या निम्म्या हिश्श्याऐवजी एकतृतीयांश हिस्सा- या चळवळीमुळे जमीनदारांकडून होणारे शोषण कमी झाले.- यामुळे सरकार आदिवासींच्या प्रश्नाकडे लक्ष देऊ लागले.- जमीनदारी पद्धत, बटाई पद्धत व खंड पद्धत याद्वारे होणारे आर्थिक शोषण थांबले.

- फोंडाघाट - सावंतवाडी - कोल्हापूर- अनुस्कु राघाट - राजापूर - कोल्हापूर- आंबाघाट - रत्नागिरी - कोल्हापूर- बोरघाट - मुंबई-पुणे- चंदनापुरी - नाशिक-पुणे- अन्य महत्त्वाचे घाट :- वरंधा - महाड-पुणे- खंबाटकी - पुणे-सातारा- आंबोलीघाट - सावंतवाडी-बेळगाव- कुंभार्ली - चिपळूण-कराड

- प्लवंगाच्या काही प्रजातींवर आम्लीकरणाचा प्रतिकूल परिणाम होत आहे. या आम्लीकरणामुळेप्रवाळ भित्तीका नष्ट होत आहेत.- काही दशकांमध्येच, महासागरीय आम्लीकरण समशीतोष्ण कटिबंध आणि धृवीय जलीयपरिसंस्थांवर आघात करण्यास सुरुवात करेल.- यामुळे संपूर्ण सागरी परिसंस्था आणि सागरी अन्नसाखळी बिघडू शकते.- महत्त्वाचे - कार्बन सिंक्स : 1) वने/वनस्पती/फायटोप्लॅकटन 2) महासागरे 3) ध्रृवीय हिम

- प्राथमिक लहरी (Longitudinal) = इतर लहरींपेक्षा जास्त वेगवान= घन व द्रव पदार्थातून पार जाऊ शकतात.- दुय्यम लहरी (Transverse) = घनपदार्थातून पार जाऊ शकतात. द्रव पदार्थातून नाही.= अधिक विध्वंसक (प्राथमिक पेक्षा)= पृथ्वीच्या खोलीबरोबर प्राथमिक व दुय्यम लहरींचा वेग वाढत जातो.भूपृष्ठ लहरी = सर्वाधिक विध्वंसक= पृथ्वीतून आरपार न जाता पृथ्वीगोलाला फेरी मारतात.- गाभाTABLE

- प्रवाळे म्हणजे सागरी पाण्याखालील विशिष्ट परिस्थितींमध्ये वाढणाऱ्या सिलेंटराटा या वर्गातीललहान आकाराच्या कोरल प्राण्यांच्या वसाहती.- या प्राण्यांनी स्रवलेल्या कॅल्शिअम कार्बोनेटपासून प्रवाळ भित्तीका तयार होतात. कोरल रीफमधीलकेवळ वरच्या थरातील कोरल प्राणी जिवंत असतात. बाकी सर्व थरांतील प्राणी हे वरच्या थरांतीलप्राण्यांनी स्रवलेल्या कॅल्शियम कार्बोनेटमध्ये बुडालेले व मृत असतात.आवश्यक परिस्थिती1) तापमान - सामान्यत : 16-350C23-250C अधिक अनुकूल2) स्वच्छ पाणी3) सूर्यप्रकाश4) खोली - 70 मी. पेक्षा कमी खोलीवर5) स्थिर क्षारता (खाड्यांमध्ये क्षारता अस्थिर असल्याने प्रवाळे निर्माण होत नाहीत)

- प्रदूषित पाण्याच्या सेवनाने अनेक जलजन्य रोग होऊ शकतात. उदा. कावीळ, कॉलराप्रदूषके होणारे रोगनायट्रेट् स ब्लू बेबी सिंड्रोमअर्सेनिक ब्लॅक-फूट रोगफ्ल्युराईड युक्त पाणी अकाली वृद्धत्व, शरीरांतील लांबहाडांची व दातांची वाढ नीट न होणे.मियाईल मर्क्युरी मिनिमाटा रोगकॅडमियम इटाई-इटाई रोग

- प्रदूषणासंबंधी अन्य संवेदनशील ठिकाणे- भद्रावती - कर्नाटक- धनबाद - झारखंड- दिग्बाई - आसाम- तापी - गुजरात- परवानो, काला अंत - हिमाचलप्रदेश- तारापूर, चेंबूर - महाराष्ट्र- हावरा, दुर्गापूर - पश्चिम बंगाल- कोरबा - मध्य प्रदेश- पाली, जोधपूर - राजस्थान

- पृथ्वीवरील सर्वोच्च बिंदु/सर्वोच्च शिखर एव्हरेस्ट असून ते नेपाळमध्ये ग्रेटर हिमालयात आहे.त्यांची उंची 8848 मी आहे. असे असले तरी खंडाची उंची ही केवळ 875 मी. इतकीच आहे.- सागरतळाचा सर्वात खोल बिंदु मारियाना गर्ता असून त्याची खोली 11350 मी. आहे. मात्रमहासागराची सरासरी खोली ही समुद्रसपाटीपासून 3729 मी एवढी भरते.- हा गर्ता पश्चिम पॅसिफिक समुद्रात स्थित आहे. त्यामुळे विधान ब चूक. परिणामी पर्याय क्र 2योग्य

- पृथ्वीच्या सर्वात वरच्या बाह्य घनरुपास शिलावरण असे म्हणतात. शिलावरणाचे 'सियाल' वसायमा (सीमा) असे दोन थर आहेतTABLE

- पाणलोट क्षेत्राचा विकास करण्यासाठी विविध विकास कामे ही माथा ते पायथा तत्त्वावर करतअसतात-वरील तत्वांसोबतच पाण्याचा काटकसरीने वापर करणे, भूमिहीन कुटुंबांना उपजीविकेचे साधनउपलब्ध करून देणे, ग्रामपातळीवर समूहांना छोट्या छोट्या गटांमध्ये संघटित करून क्रियाशीलबनवणे,आर्थिक समानता प्रस्थापित करणे यांचा समावेश होतो.

- पर्याय क्र 3 चूक, कारण पर्वती संस्थानच्या गैरकारभार व अरेरावी प्रवृत्तीवर उपाययोजनेसाठीच'सार्वजनिक सभा' स्थापन झाली होती. म्हणून कंपनी सरकारकडे केलेल्या मागणीत अशा प्रश्नाचीमागणी नव्हती.- सार्वजनिक सभा : 2 एप्रिल 1870- स्थापनेवेळी अध्यक्षपद - औंध संस्थानचे राजे श्रीमंत श्रीनिवासराव पंतप्रतिनिधी यांना केले.- सुरुवातीस सभेचे उद्देश पर्वती संस्थानातील प्रश्नांपुरते मर्यादित होते. पण नंतर मात्र सभेचाकार्यविस्तार वाढला.- संस्थापक : गणेश वासुदेव जोशी- स्थापनेत पुढाकार : सदाशिव गोवंडे, शिवराम ठाकरे, सिताराम चिपळूणकर- सभेचे बहुसंख्य सभासद ब्राम्हणवर्ग होता.- सातारा, सोलापूर, बार्शी, अहमदनगर, भिवंडी, सिन्नर, नाशिक, कराड, धारवाड इत्यादी ठिकाणीसभेच्या शाखांचा विस्तार झाला होता.

- परमहंस सभा - 31 जुलै 1849- मुंबई येथे स्थापना- संस्थापक - दादोबा पांडुरंग तर्खडकर- सहकार्य - भाऊ महाजन- आत्माराम पांडुरंग तर्खडकर- बाळकृष्ण जयकर- भिकोबा चव्हाण- सखाराम चव्हाण- या सभेसाठी दादोबांनी मराठीतून प्रार्थना रचल्या होत्या.- रविवार हा सभेचा प्रार्थना दिवस होता.- अस्पृश्य आचाऱ्याच्या हाताने केलेले भोजन, ख्रिश्चनाने बनविलेले पाव, मुसलमानाने आणलेलेपाणी इ. सेवन करणे तसेच 'मी जातीभेद मानणार नाही' अशी शपथ घेणे. याशिवाय सभेचेसदस्यत्व मिळत नसे.- सभेच्या मार्गदर्शनासाठी दादोबांनी 'परमहंसिह ब्राह्मधर्म' हा काव्यग्रंथ लिहिला.- सभेच्या शाखा : पुणे, सातारा, अहमदनगर, बेळगाव, कोल्हापूर इ.

- पंजाबराव देशमुखांनी 1955 साली 'भारत कृषक समाजाची' स्थापना केली.- 'भारत सेवक समाज' (1905) ची स्थापना गोपाळ कृष्ण गोखले यांनी केली

- नारायण वामन टिळक हे त्यांचे पूर्ण नाव होते.- नागपूर वरून छत्तीसगडला जाताना एका गृहस्थाने त्यांना बायबल गिफ्ट केले. ते वाचल्यानंतर1895ला मुंबईच्या भेंडी बाजारातील चर्चमध्ये बाप्तीस्मा घेऊन ख्रिश्चन बनले.- ख्रिस्तायन नावाचे पुस्तक लिहिले.- पंडिता रमाबाईना बायबलचे मराठीत भाषांतर करायला मदत केली.- 1842 ला 'रे हेन्री वॅलेंटाईन यांनी सुरू केलेल्या ज्ञानोदय या ख्रिस्ती वर्तमानपत्राचे नंतर संपादनकेले.

- नदीच्या वृद्धावस्थेत निक्षेपण कार्य प्रभावी असते म्हणून विधान क्र 3 अयोग्य.- नदीच्या प्रौढावस्थेत अपक्षरण व निक्षेपण कार्य संतुलित असते. या अवस्थेला संतुलित अवस्थाअसेही म्हणतात.- नदीच्या युवास्थेला अवनत/नीचएन/अध:पतन अवस्था असेही म्हणतात.

- दूरसंवेदन तंत्र आणि संगणकप्रणालीच्या अत्याधुनिक विकसनाचा एकत्रित परिणाम म्हणजे G15(Geographical Information System)- G15 चे कार्य -हे बहुआयामी तंत्र आहे. त्यांचा वापर कोणत्या कार्यासाठी व कसा करावयाचा हे उपलब्धअसणाऱ्या हार्डवेअर, सॉफ्टवेअर आणि वापर करणाऱ्याच्या हेतूवर अवलंबून आहे. म्हणून G15ला 'प्रयुक्ती दिशाभिमुख तंत्र' असेही म्हणतात.- Gs 15 ची विभागणी सर्वसाधारणपणे 4 विभागात1) आदान 2) संचयन3) कुशल हाताळणी :i) नकाशाशास्रीय कार्यii) आधारसामग्रीचे संकलनiii) लक्षण मापनiv) G15 चे अभिक्षेत्रीय शोधनv) G15 चे संख्याशास्रीय विश्लेषण4) प्रदान

- दर हजार पुरुषांमागे स्रियांचे असणारे प्रमाण म्हणजे स्री-पुरुष लिंग गुणोत्तर- 2011 च्या जनगणनेनुसार महाराष्ट् राचे लिंग गुणोत्तर - 929- भारताचे लिंग गुणोत्तर - 943- महाराष्ट् रातील लिंग गुणोत्तरातील पहिले व शेवटचे पाच जिल्हे :- पहिले : रत्नागिरी - 1122- सिंधुदुर्ग - 1036- गोंदिया - 999- सातारा - 988- भंडारा - 982- शेवटचे :- मुंबई शहर - 832- मुंबई उपनगर - 860- ठाणे - 886- पुणे - 915- बीड - 916

- दर चौ. किमी मागे असणाऱ्या सरासरी लोकसंख्येचे प्रमाण म्हणजे लोकसंख्या घनता.- भारत (382 चौ. किमी) महाराष्ट्र (365 चौ. किमी)- सर्वाधिक अधिक : बिहार (1106) मुंबई. उप (20980)- सर्वात कमी - अरुणाचल प्रदेश (17) गडचिरोली (74)- महाराष्ट् रातील लोकसंख्येचे वितरण अतिशय विषम आहे. कोकण व प. महाराष्ट् रात लोकसंख्याअधिक असून विदर्भ व मराठवाडा, खानदेश विभागात लोकसंख्या विरळ आहे.

- डॉ. राजेंद्रप्रसाद यांनी इंडिया डिव्हायडेड या पुस्तकाचे लेखन केले आहे.- या पुस्तकात राजेंद्रप्रसाद यांनी ख्रिश्चन व अँग्ला इंडियन व युरोपियन यांना अनुक्रमे 300%,3000% व 25000% असे त्यांच्या लोकसंख्येच्या प्रमाणात जे प्रतिनिधित्व या जातीय निवाड्यानुसारदिले गेले आहे ते स्पष्ट केले आहे.- डॉ. राजेंद्रप्रसाद यांची इतर पुस्तके :- 1) ॲट द फीट ऑफ महात्मा- 2) सत्याग्रह ॲट चंपारण- 3) आत्मकथा (चरित्र)- 4) सिन्स इंडिपेन्डस- 'देशरत्न' या टोपन नावाने ओळख- महात्मा गांधीचे निष्ठावंत अ

- टुंड्रा हे नाजूक परिसंस्थांचे एक उत्तम उदाहरण आहे.- झाडांचा अभाव, खुरट्या वनस्पतींचे अस्तित्व आणि मऊ आणि आर्द्र असा भूभाग पृष्ठभाग हीवैशि ष्ट्ये- तापमान, पर्जन्य आणि बाष्पीभवन हे अत्यंत कमी उष्ण महिन्यांमध्ये देखील तापमान 100C पेक्षाकमी- वनस्पतीजीवन - गवते, लव्हाळे, मॉस, दगडफूल- प्राणी - रेनडिअर, कस्तुरी बैल, ध्रृवीय अस्वल, लेसींग हीम घुबड इत्यादी

- टिकून राहणाऱ्या सेंद्रिय प्रदूषकांबाबत (Persistent Organic Pollutants) असणारा हाआंतरराष्ट् रीय करार 2001 मध्ये स्वीकारण्यात आला.- 2004 मध्ये या कराराची अंमलबजावणी सुरू- टिकून राहणाऱ्या सेंद्रिय प्रदूषकांचे उत्पादन व वापर नियंत्रित करणे किंवा बंद करणे हे मुख्यउ􀀀दिष्ट- UNEP द्वारे या कराराचे व्यवस्थापन केले जाते.- एंडोसल्कॉनवरील जागतिक बंदीचा विचार करण्यासाठी 2011 मध्ये या कराराच्या सदस्य राष्ट् रांचीपरिषद भरली होती. त्यात काही सुटींसह एंडोसल्कॉनचा वापर व उत्पादनावर बंदी स्वीकारण्यातआली. मात्र भारताने मान्य केल्याशिवाय हा निर्णय बंधनकारक असणार नाही.

- ज्ञानप्रसाक सभा : स्थापना - 1848- ज्ञानप्रसार व सामाजिक जागृतीच्या कार्यासाठी मुंबई येथे एल्फिन्स्टन कॉलेजमधील विद्यार्थ्यांनीदादोबा पांडुरंग यांच्या अध्यक्षतेखाली ज्ञानप्रसारक सभेची स्थापना झाली होती

- जोसेफ बॅप्हेटिस्टा टिळकांचे सहकारी होते. त्यांनी भारतातील टिळकांद्वारे स्थापित होमरूलचेकार्य पाहिले होते. ते या संघटनेचे अध्यक्ष होते.- एप्रिल 1916 मध्ये बेळगाव बैठकीत टिळकांनी होमरूल लीग स्थापन केली. कार्यालय पुणे याठिकाणी ठेवले.- न. चिं. केळकर संघटनेचे सचिव होते.- सप्टेंबर 1916 मध्ये ॲनी बेझंट यांनी मद्रास येथे होमरूल लीग स्थापन केली.- कॉमन वील, न्यू इंडिया, केसरी, मराठा या वर्तमानपत्रांनी या दोन्ही होमरूल लीगचा प्रसार वप्रचार करण्यास मदत केली.- परदेशात होमरूल लीगचा प्रसार करण्यात लाला लजपतराय व सहकाऱ्यांनी प्रयत्न केले.

- जगात बॉक्साइटच्या बाबतीत भारताचा पाचवा क्रमांक आहे तर भारतात ओदिशा राज्याचाप्रथम क्रमांक आहे. त्यामुळे विधान क चूक- महाराष्ट् राचा बराच मोठा भाग लाव्हारसामुळे तयार झालेल्या पठाराचा असून याला दख्खनचेपठार असे म्हणतात.- या पठाराखाली प्राचीन खडक गाडले असल्याने कोणतीही खनिजे आढळून येत नाही.- महाराष्ट् रातील बहुतेक खनिज संपत्ती ही बेसॉल्ट बाह्य क्षेत्रात म्हणजेच पूर्व महाराष्ट् रात व दक्षिणकोकणात एकवटली आहे.

- छोडो भारत आंदोलन (1942)- 14 जुलै 1942 वर्धा येथील कार्यकारीणीच्या बैठकीत 'ब्रिटिशांनी भारत सोडून जावे' असा ठरावसंमत झाला. 7 व 8 ऑगस्ट 1942 रोजी मुंबईच्या काँग्रेस महासमितीच्या अधिवेशनात वर्धाच्याठरावावर शिक्कामोर्तब झाले. या अधिवेशनाचे अध्यक्ष मौलाना अबुल कलाम आझाद होते.- याच आंदोलनात गांधीजींनी जनतेला करा किंवा मरा (करेंगे या मरेंगे) हा मंत्र दिला.

- छायाचित्रांची स्पष्टता कॅमेऱ्यांवर अवलंबून असते.- वाईड अँगल कॅमेरा : नाभी अंतर कमी- या कॅमेऱ्यातून छायाचित्रणासाठी अधिक क्षेत्र व्याप्त केले जाते, त्यामुळे त्या क्षेत्रातील भूवैशिष्ट्येस्पष्टपणे छायांकित होत नाही.- नॅरो अँगल कॅमेरा : नाभी अंतर जास्त- कॅमेऱ्याकडून छायाचित्रणासाठी कमी क्षेत्र व्यापले जाते. यामध्ये छायाचित्राची स्पष्टता अधिकअसून लहान भूवैशिष्ट्ये स्पष्टपणे छायांकित होतात.

- गणपत महादेव जाधव (मडकेबुवा)- 1928 मध्ये दक्षिण आफ्रिकेत बॉयलर मेकर म्हणून कार्य केले.- नंतर भारतात आल्यानंतर मडक्याचा व्यवसाय केला त्यामुळे त्यांना मडकेबुवा म्हणत.- बाबासाहेबांचे अंगरक्षक (आंबेडकरांचा पोलादी पुरुष अशी ओळख- 1934 च्या आंबेडकर अध्यक्ष असलेल्या मुंबई म्युनि सिपल कामगार संघाचे सहचिटणीस होते.- शेड्यूल कास्ट फेडरेशन (मुंबई) व समता सैनिक दल यांचे अध्यक्ष म्हणून कार्य केले.

- कॉर्बेट हे भारतातील पहिले राष्ट् रीय उद्यान आहे.- मध्यप्रदेश व अंदमान-निकोबार येथे सर्वाधिक (9) राष्ट् रीय उद्याने आहेत.- अन्य महत्त्वाची राष्ट् रीय उद्याने1) दुधवा उत्तरप्रदेश2) कॉर्बेट, गंगोत्री उत्तराखंड3) राजाजी, नंदादेवी उत्तराखंड4) व्हॅली ऑफ फ्लॉवर्स उत्तराखंड5) बंदिपूर कर्नाटक- महाराष्ट् रातील राष्ट् रीय उद्याने1) चांदोली 2) गुगामल3) नवेगाव 4) पेंच5) संजय गांधी 6) ताडोबा

- किर्तनाच्या रुपात अभंग, दिंडी, ओवी, श्लोक हे संगीत छंद प्रामुख्याने किर्तनात वापरले जात होते.- महाराष्ट् रातील सर्वात जुना लोकप्रिय संगीत प्रकार म्हणून किर्तनाची ओळख आहे.- आद्य किर्तनकार म्हणून संत नामदेवांचे नाव घेतले जाते.

- कमी उंचीवरून केल्यामुळे अचूक मॅपिंग व बारीकसारीक गोष्टी टिपणे हवाई छायाचित्रणानेशक्य आहे.- यातून तयार झालेली चित्रे (स्कॅ न करून डिजिटल फोटोग्रॅफ मध्ये बदलता येतात) हाताळणीकरणे व संग्रहासाठी सोयीस्कर- दुर्गम, निर्जन्य प्रदेशांची माहिती उपलब्ध होते.- कोणताही प्रदेश त्रिमित स्वरूपात वाचू शकतो.- सर्वेक्षणात उपयोगयातील मर्यादा - खर्चिक- शासकीय बंधनांमुळे सहज उपलब्ध होऊ शकत नाही.

- ओझोन (O3) चा एक थर स्थितांबरामध्ये आढळतो. जीवसृष्टीस हानिकारक असणारी अतिनीलकिरणे ओझोन थराकडून शोषली जातात व जीवसृष्टीचे रक्षण होते.- ओझोन अवक्षय दोन प्रकारे होतो :1) सुपरसोनिक जेट विमानांमधून NO & NO2 चे उत्सर्जन2) क्लोरोफ्लुरोकार्बन्सचा एअरोसोल्स, रंग, रेफ्रिजरेटर इ. मध्ये वापर या पदार्थांमधील क्लोरिन,ब्रोमिन ओझोन नष्ट करून त्यांचे ऑक्सिजनमध्ये रुपांतर करतात.- 1985 मध्ये अंटार्क्टिकावर संशोधन करणाऱ्या संशोधकांनी घोषित केले की 1977-84 दरम्यानओझोनच्या प्रमाणात 40% घट झाली.- क्लोरोफ्लुरोकार्बन्स ही मानवनिर्मित रसायने जनरल मोटर्सने 1928 मध्ये सर्वप्रथम वापरातआणली. ही रासायनिकदृष्ट्या उदासीन आणि जास्त काळ टिकणारी आहेत.

- एखाद्या ठिकाणी हवेचा दाब कमी असतो व सभोवताली हवेचा जास्त दाब असतो तेव्हा कमीहवेच्या दाबाकडे जास्त दाबाच्या प्रदेशाकडून वेगाने वारे वाहतात. व आवर्त तयार होतात.- पृथ्वीच्या परिवलामुळे उत्तर गोलार्धात आवर्त वारे घड्याळ्याच्या काट्याच्या दिशेने वाहतात.- याउलट कें द्रभागाकडून वारे सभोवतालच्या प्रदेशाकडे वाहतात तेव्हा प्रत्यावर्त तयार होतात.(कें द्राकडे जास्त दाब व भोवताली कमी दाब) उत्तर गोलार्धात प्रत्यावर्त घड्याळाच्या काट्याच्यादिशेने तर दक्षिण गोलार्धात ते घड्याळाच्या काट्याच्या विरुद्ध दिशेने वाहतात.

- अरुणोदय - धोंडोपंत फडके - ठाणे- विविधवृत्त - रामभाऊ तटनिस- वसुमती - हेमचंद्र प्रसाद घोष- प्रवासी - रामानंद चॅटर्जी

- अमेरिकन भूरूपशास्रज्ञ W. M. Davis यांनी 1884 साली अपक्षरण चक्राची संकल्पना मांडलीव त्यात वेळोवेळी सुधारणाही केली.- त्यांच्या नावावरून या सिद्धांताला 'डेव्हिसचा सामान्य अपक्षरण चक्र/ भौगोलिक चक्र सिद्धांत'असेही म्हणतात.

- अन्य महत्त्वाचे धातू व खनिजे जोड्या- धातू खनिज1) ॲल्युमिनिअम बॉक्साइट, क्रायोलाईट2) लोहखनिज हमे ेटाईट, मग्ॅ नेटाईट, पायराईटस्,सिडेराईट3) तांबे कॉपर पायराईटस, कॉपर ग्लॉन्स4) झिंक झि ंक ब्लेंड, कॅलेमाईन5) सोडिअम रॉकसॉल्ट, सोडिअम कार्बोनेट6) पोटॅशिअम कारनालाइट, पेडेसॉल्ट7) लीड गॅलेना, अँगलसाईट8) टीन टीन पायराईटस, क्लासिटेराईट9) चांदी सिल्वर ग्लान्स10) सोने काल्व्ह राईट, सायबराईट11) पारा सिनेवार, कॅलोमेल12) मॅग्नेशिअम डोलोमाईट, कार्नलाईट13) कॅल्शिअम लाईम स्टोन, डोलोमाईट

- अनंतपूर तह (1761) : मराठे व हैदरअली- तसेच, मराठ्यांचे मांडलिक असलेले मुरारराव घोरपडे व सावनूरचा नवाब यांना हैदरने त्रास देऊनये अशी अटही या तहाने घातली होती.- रघुनाथराव पेशव्याने हा तह (अत्यंत सौम्य स्वरूपाचा) हैदरवर लादला होता. या तहामुळे हैदरचाकायमचा नायनाट करण्याची संधी मराठ्यांनी गमावली होती.

- अध्यक्ष - विल्यम वेडरबर्न (काँग्रेसच्या 5th अधिवेशनाचे अध्यक्ष)- सचिव - डिग्बी- शाखेकडून 'जनमत' नावाचे नियतकालिक प्रसिद्ध केले जाई.

- IUCN = International Union for Conservation of Nature & Natural Resources- 1948 मध्ये फाउंटनब्ल्यू (फ्रान्स) च्या बैठकीत स्थापना.- या द्वारे 'रेड लिस्ट' प्रसिद्ध केली जाते.- UNEP = United National Environment Programme (1972)- जागतिक पातळीवरील पर्यावरणीय विषयासंदर्भातील संयुक्त राष्ट्रसंघाची अधिकृत संस्था- WWF = World Wildlife Fund- पर्यावरण संवर्धन, संशोधन यासाठी कार्यरत आंतरराष्ट् रीय बिगर सरकारी संस्था- बोधचिन्ह - जायंट पांडा- WMO = World Meterological Organisation- मुख्यालय - जिनेव्हा

- 5 सप्टेंबर 1919 रोजी विठ्ठलभाई पटेल यांनी आंतरजातीय विवाहास कायदेशीर मान्यता मिळावीम्हणून बिल मांडले होते. म्हणून पटेल बिल अशी ओळख.- ब्राह्मणेत्तर चळवळीने बिलास पाठिंबा दर्शविला होता.- परंतु लोकमान्य टिळक, पंडित मदनमोहन मालवीय डॉ. कूर्तकोटी यांनी या बिलास विरोधदर्शविला होता.

- 5 फेब्रुवारी 1922 रोजी सयंुक्त प्रांतातील गोरखपूर जिल्ह्यातील चौरीचौरा येथे असहकारचळवळीस हिंसक वळण लागले. त्यामुळे गांधीजीना ही चळवळ स्थगित करण्याचा निर्णय घेतला.- गांधीच्या या निर्णयामुळे अनेक नेते नाराज झाले व गांधीवर टिका करण्यात आली.- सुभाषचंद्र बोस यांनी या निर्णयास 'राष्ट् रीय आपत्ती' संबोधले.- लाला लजपतराय यांनी गांधीना 70 पानी पत्र लिहून एकतर्फी निर्णयावर नाराजी व्यक्त केली.- गांधींनी असहकार चळवळ कोणतीही पूर्वतयारी न करता सुरू करण्याला 'हिमालयाएवढी चूक'असे म्हटले होते.

- 2007 मध्ये WWF (World Wildlife Fund) या पर्यावरणाविषयक आंतरराष्ट् रीय संस्थेने जाहीरकेलेल्या 10 मृत/धोकाग्रस्त नद्या :- 1) दानु बे (युरोप) 2) ला प्लाटा (अमेरिका) 3) नाईल (इजिप्त) 4) मुरे - डार्लिंग (ऑस्ट्रेलिया)5) रिओ ग्रॅड (अमेरिका) 6) गंगा (भारत) 7) सिंधु (भारत) 8) मेकॉग (चीन) 9) यांगत्से (चीन)10) सालविन यासर्व नद्यांमधील पाणी हवामान बदल, प्रदूषण आणि धरणेबांधणी इ. कारणांमुळे कमी होत आहेआणि सुशासन, नियोजन यांचा अभाव इ. कारणांमुळे त्या धोकाग्रस्त बनल्या आहेत.

- 2001 च्या तुलनेने (76.88%) 2011 च्या दशकात साक्षरतेत 6% नी वाढ झालेली आहे. म्हणूनविधान क चूक.- फक्त राज्यांचा विचार करता साक्षरतेबाबत महाराष्टाचा 7वा क्रमांक आहे. एकूण नागरीसाक्षरतेबाबत महाराष्ट्र देशात पहिल्या क्रमांकावर आहे.- महाराष्ट्र साक्षरता = 82.34%- पुरुष साक्षरता = 88.38% स्री साक्षरता = 75.89%- भारत साक्षरता = 73%- सर्वाधिक साक्षर = केरळ (94%) सर्वात कमी = (बिहार 61.8%)

- 1964 पासून म्हणजे स्थापनेनंतर 2 वर्षांनी गोवा व दीव-दमण या राज्यांकरिता महामंडळाकडूनवित्त पुरवठा केला जातो.- लघुउद्योगांना व मध्यम उद्योगांना जमीन, यंत्रसामग्री, इमारती इ. करिता वित्त पुरवठा केला जातो.

- 1885-1947 या काळात कलकत्ता शहरात काँग्रेसची एकूण 10 अधिवेशने पार पडली.- या कालखंडात तीन स्रियांनी अध्यक्षपद भूषविले होते.- 1) श्रीमती ॲनी बेझंट (1917)- 2) सरोजिनी नायडू (1925)- 3) श्रीमती गिलीसेन (1933)- ना. ग. चंदावरकर हे 1900 साली लाहोर अधिवेशनाचे पहिले मराठी अध्यक्ष बनले.- पंडित जवाहरलाल नेहरू 1929, 1936, 1937 मध्ये काँग्रेसचे अध्यक्ष होते.- महात्मा गांधीनी 1924 साली बेळगाव अधिवेशनाचे अध्यक्षपद भूषविले.

- 1862 मध्ये मुंबई विद्यापीठाची पहिली बी. ए. ची परीक्षा झाली. त्यात 6 पैकी 4 जण उत्तीर्णझाले. ते चार न्या. रानडे, रामकृष्ण गोपाळ भांडारकर, बाबाजी आबाजी मोडक, बाबा गणेश वागळेहे होत.- या काळात स्थापन झालेली इतर विद्यापीठे- कोलकाता विद्यापीठ - 24 जानेवारी 1857- मद्रास विद्यापीठ - 5 सप्टेंबर 1857- अलाहाबाद विद्यापीठ - 23 सप्टेंबर 1887- पंजाब विद्यापीठ, लाहोर - 14 ऑक्टोबर 1882

- 16 ते 30 टक्के उतार असलेल्या प्रदेशांमध्ये सघन शेती करावयाची असल्यास मजगीकरणकरतात. यालाच पायर् यांची शेतीसुद्धा म्हणतात.- महाराष्ट् रामध्ये अतिपावसाच्या प्रदेशात दहा टक्क्यांपेक्षा कमी उतार असलेल्या डोंगर उतारावरभातखाचरे तयार करून भात शेती केली जाते.- आतल्या बाजूस उतार असलेले मजगीकरण(inward sloping) : यालाच hill type मजगीकरणम्हणतात. 75 सेमी पेक्षा जास्त पर्जन्य असणाऱ्या प्रदेशांमध्ये.- बाहेरील बाजूस उतार असलेले मजगीकरण(outward sloping) : यालाच orchard मजगीकरणम्हणतात. 75 सेमी पेक्षा कमी पर्जन्य असणाऱ्या प्रदेशांमध्ये. फळ लागवडीसाठी बाहेरील बाजूसअसलेले मजगीकरण योग्य ठरते.- सपाट मजगीकरण : मध्यम पर्जन्य असणाऱ्या ठिकाणी, जिथे सिंचन सुविधा उपलब्ध आहे अशाठिकाणी. भात शेती साधारणतः सपाट मजगीकरण करून केली जाते.

- 1) इंडियन सोसायटी - 1872 लंडन- 2) नॅशनल इंडियन असोसिएशन - 1867 लंडन- 3) स्वाध्याय आश्रम - मुंबई - केशव सिताराम ठाकरे- 4) हुंडा विध्वंसक मंडळ - 1920 मुंबई - केशव सिताराम ठाकरे

- (कठारे - page - 307)- इंग्लिशमन व पायोनियर या अँग्लोइंडियन वृत्तपत्रांनी भारतीय राष्ट् रीय काँग्रेसवर टिका केली.- कलकत्ता रिव्ह्यूने काँग्रेसला 'क्रांतीकारी संघटना' असे संबोधले.- 'कलकत्ता रिव्ह्यू' 1884 मध्ये सर जॉन के यांनी सुरू केला.

- (Ref : राघोजी भांगरे मराठी wikipedia page topic new in syllabus)

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-